FRİG VADİSİ, FRİG YOLU

Kapadokya OUT, Frig Vadisi IN! 😉

Frig Vadisi, Eskişehir – Kütahya – Afyon arasında kalan, bundan 3000 yıl önce Frigyalıların kayalara evler, kaleler, anıtlar oyularak kurduğu, kocaman bir medeniyet ve enfes bir coğrafya. Ve en güzeli, bölgede çok turist olmadığı için hala bakir, turistik tesislerce ele geçirilmemiş. Hem doğa hem de çok etkileyici bir tarihle aynı anda başbaşa kalabilmenin tadını çıkartabildiğiniz nadir yerlerden. Biz şoktayız nasıl buralar milli park kapsamında korumaya alınmamış… Başka bir ülkede olsa uzaktan dürbünle izletirlerdi. Burada üzerinde gezmeyi bırak, 3000 yıl önce aynı yerde yaşayan bir Frig gibi gece mağaraların içinde uyumak bile mümkün!

Frig Vadisi DİMES GO Karışık rotamızın son durağıydı. Buranın büyülü bir yer olduğunu duymuştuk ama sonbahar güneşi, doğanın renkleri ve gördüğümüz tarihi eserlerle birleşince gerçekten tüylerimiz ürperten cinsten bir gizem, bir büyü hissettik. Zaten binlerce yıllık şehirlerin içinde, Anadolu efsanelerinin dibine vurmuşuz, ürpermişiz, önümüzdeki manzaralar karşısında resmen kitlendik. Efsaneler boşuna bu topraklardan çıkmıyor… Tılsımlı Frig Vadisi’ni, Midas’ın kulaklarından, kehanetlere uzanan efsaneleri ve arkasındaki gerçekleri adım adım izledik. Ve siz de burayı en verimli şekilde gezebilin diye bütün öğrendiklerimizi bu rehberde topladık.

En doğru rehberi çıkartabilmek için rota tarafında Frig Yolu’nun fikir babası ve uygulayıcısı olan Dr. Hüseyin Sarı ve tarihi eserler tarafından Arkeolog Ben Claasz Coockson’a danıştık. Zaman ayırdıkları ve bizimle bilgilerini paylaştıkları için çok teşekkürler.

Başlamadan Önce: Planlama İçin Faydalı Bilgiler

Öncelikle, Frig Vadisi olarak geçen koca alanın bir vadi görüntüsüne sahip olmadığını belirterek başlayalım. Kafanızda Ihlara Vadisi gibi bir yer canlanmasın. Aslında çoğunlukla dümdüz uzanan kilometrekarelerce devam eden bir coğrafya.  Burada vadiden kasıt, coğrafi bir şekilden çok, “Frig Dünyası” ifadesindeki gibi kültürel bir anlam taşıyor. Tarihçilerse genel olarak,  Friglerin kurduğu yerleşim merkezlerinin tümünü kapsaması açısından Frig Vadisi yerine Frig Vadileri demeyi tercih ediyor.

Frig Vadisi’ni Nasıl Gezmeli?

Genellikle insanlar burayı araba ile geziyorlar ama bize sorarsanız bu şekilde gezmek biraz Frig Vadisi’ni harcamak olur çünkü burası doğa sporu ve macera severler için bulunmaz fırsat: Frig Vadisi’nde kampta gecelemeli atlı turlar düzenleniyor, Likya Yolu gibi, burada yaşayan uygarlığın (Frigyalıların) kullandığı antik yollardan geçen 400 kilometrelik trekking ve bisiklet rotaları var. Bizce 3000 yıllık tarihi ve doğası ile böyle bir tur yapılabilecek dünyadaki en özel yerlerden. Aşağıda ilgilenenler için detaylıca anlattık.

Yeri gelmişken elleri öpülesi 3 kişiye teşekkür etmek isteriz: Frig Yolu fikirinin geliştirilmesinden, parkur keşiflerine, rotaların çıkarılmasından işaretlendirilmesi ve her türlü dokümantasyonunun yapılmasına kadar bu büyük projeyi Türkiye’ye kazandıran Hüseyin Sarı, ekip arkadaşları Songül Sonal ve Naci Beytekin ülkemize büyük bir katkı sağlamışlardır. Bu rotayı bize kazandırdıkları için kendilerine teşekkür ederiz.

Nereleri Görmeli?

Aslında her gördüğünüz tarihi eseri gezmeye kalksanız buradan bir haftada çıkamazsınız çünkü Frigler yeryüzünden yukarı doğru yükselen hemen hemen her kayayı ve tepeyi oymuşlar. O yüzden biz de 1997’den beri Bilkent Üniversitesi’nde arkeoloji profesörülüğü yapan Ben Claasz Coockson’a danışarak bölgede öncelikli olarak görülmesi gereken yerleri çıkardık. Bunları aşağıdaki Frig Vadisi’nde Gezilecek Yerler bölümünde bulabilirsiniz.

Ama tabii ki bunların hangilerine gideceğiniz zamanınıza ve gezme yönetiminize göre (atlı/ bisikletli/ trekking) değişecektir. Biz genelde (ve maalesef) arabayla gezmek daha yaygın olduğu için Frig Vadisi’nde Gezilecek Yerler kısmında yazdığımız rotayı vadiyi 2 günde arabayla gezecekleri düşünerek yazdık.
Atlı tura katılmak isteyenler zaten rehber ile turun belirlediği rotadan gidiyorlar.
Trekking ve bisiklet düşünenler içinse aşağıda ayrıca bir bölüm ayırdık.

Ne Kadar Zaman Ayırmalı?

Birçok insan Afyon’dan kalkan otobüslere binerek günübirlik gezmeye geliyor. Bunun en önemli sebeplerinden birisi vadinin içinde konaklama imkanlarının 1-2 yer dışında olmayışı. Konaklama imkanlarını ilerleyen paragraflarda daha detaylı anlattık. Bizim tavsiyemizse, eğer doğayı ve tarihi de seviyorsanız, vadide en az 2 gün geçirmeniz olur. Zaten bizim şiddetle önereceğimiz şey burayı atlı tur, bisiklet ya da trekking yaparak gezmek çünkü bizce Frig Vadisi “gezilecek” bir yerin ötesinde “deneyimlenecek” bir yer. Bunun içinde kafadan en az 2 gün ayırmanız lazım. Ama “Ne doğa, ne de tarihle çok ilgim yoktur, macerayı da sevmem” diyorsanız 1 gün arabayla gezmek size yetebilir.

Ne Zaman Gitmeli?

Aslında belli bir zaman kısıtlaması yok. Kışın karlar altında, sonbaharda kuru yaprakları, ilkbaharda yeşil dalları ile ayrı güzel. Ama Mayıs’tan Ekim sonuna en rahat edeceğiniz zaman çünkü kışın sıkı soğuk oluyor. Hatta yazın bile güneş battıktan sonra kazak giymek isteyeceksiniz. Üşümeyi beklediğinizin 2 katı kıyafet alın. 🙂

Önemli Uyarılar

– Eğer yürüyüş yollarından gitmeyecekseniz, araba yolundaki yönlendirmeler acınası derecede az. İnsanın saçını başını yolası geliyor.
– Üstelik telefon da çoğunlukla çekmiyor.
– Gördüğünüz tarihi eserlere dair açıklamalar da hak getire… Verilen bilgiler o kadar az ve genel geçer ki tatmin olmuyor insan.
– Buraya gelirken spor ayakkabı değil de trekking botu giymeniz daha iyi olur. Çünkü bazı yerlerin kumlu bir yapısı var; bastığınız kaya dağılabiliyor, ya da ayağınız kayabiliyor.
– Haritadan bakıp köy görüp bakkal ya da restaurant bulmayı bekleyebilirsiniz ama beklemeyin. Kendinizi Yazılıkaya Köyü, Midashan ve İhsaniye Köyü dışında hiçbir şey bulamamaya hazırlayın, ona göre ihtiyacınızı planlayın.
– Aynı şekilde benzin deponuzu doldurup vadiye gelin.
– Çok üşüyeceksiniz! Beklediğinizden iki kat daha sıkı giyinin. 🙂
– Tarihi eserleri korumak için rota boyunca ateş yakmamanız rica olunur.

Frig Vadisi’nde Konaklama

Frig Vadisi’nin en popüler rotaları Afyon ve Eskişehir sınırlarında yoğunlaştığından konaklamanızı bu ikisinin sınırlarında kalan küçük işletmelerde ayarlayabilirsiniz.

Midas Han

Midas Han Frig Vadisi’nden çıkmadan, konforla geceleyebileceğiniz tek yer. 3 arkeolog tarafından kurulan Midas Han’a bayıldık. İdealist insanların güzel işletmesi. Otantikliğini bozmadan restore ettikleri evde konaklamak mümkün. Aynı zamanda yürüyüşlerine katılarak bir arkeolog eşliğinde Frig kalıntılarını gezebiliyorsunuz! Ancak aynı zamanda öğretim görevlisi oldukları için her zaman orada bulunmuyorlar. Mutlaka gitmeden birkaç gün önce haberleşmeniz gerekir. Burası butik bir otel olarak işletildiği için fiyatlar daha çok orta ve üst bütçelilere hitap edecektir. Not: Kış sezonunda kapalı oluyor. Adres: Çukurca Köyü Yolu, Çukurca, Seyitgazi – Eskişehir Tel: 0533 484 6863

Frig Evi

Aslında Frig Evi bir değil birkaç tane. Frig evlerine, Frig Yolu boyunca rotalar üzerinde rastlayabilirsiniz. Ama çadır atmanıza izin verilen bir kahvehaneden fazlasını beklemeyin. Şimdilik sadece 1. ve 2. Rotalar üzerindeler. Özellikle yürüyerek Frig Vadisi’ni gezeceklere önerilir.

Frigya Organik Köy Evi

Üçlerkayası’ndaki Frigya Organik Evi, Aziz Bey ve ailesinin işlettiği butik bir köy evi. Sadece kahvaltı ve yemek molası için de uğrayabilirsiniz. Oteli incelemek ve rezervasyon yaptırmak için tıklayın.

NG Afyon

Valla kendinize bir torpil geçmeyi hak ettiniz. Gündüz terlediniz, akşam üşüdünüz, biraz da yoruldunuz, bu kadar yakınken Afyon’da bi termal keyfi yapmadan mı gideceksiniz? Güzel yiyerek, spa keyfi yaparak günü noktalamak isteyenleri buraya alalım. Ayrıca Vadi’nin Afyon tarafını gezmek isteyenler için de çok iyi bir geceleme opsiyonu. Oteli incelemek ve rezervasyon yaptırmak için tıklayın.

Şefika Teyze’nin Yeri

Şefika Teyze ve eşinin Ayazini’nde bir kamp alanları var, çadırınızı buraya atıp gönül rahatlığıyla kalabilirsiniz. Aynı zamanda yemek de yapıyorlar bu yüzden aç kalmazsınız. Orada çadır kiralama olanağı olup olmadığı veya başka bilgilere ulaşamadık doğrusu ama aşağıdaki telefon numarasından ulaşabileceğinizi düşünüyoruz. Tel: 05336595844

Inn Hotel

Ayazini’de açılan Inn Hotel de konaklama için bölgedeki en iyi seçeneklerden. Bir aile işletmesi. Ayazini merkeze bakan butik bir işletme. Sabahları serpme kahvaltı, akşamları da set menü halinde bir akşam yemeği fiyatlara dahil hizmet veriyor. Oteli incelemek ve rezervasyon yaptırmak için tıklayın.

Eskişehir’deki Tüm Otelleri Görmek İçin TIKLAYIN.

Frig Vadisi’nde Gezilecek Yerler

Yukarıda da belirttiğimiz gibi vadi de günlerde vadide kalacak kadar çok tarihi eser var. Dolayısı ile biz de Arkeolog Ben Claasz Coockson ile vadinin öncelikli olarak görülmesini önerdiğimiz eserlerini çıkardık. Araba ile geziyorsanız hepsini görmeniz 2 gününüzü alır. Tek gününüz varsa geldiğiniz istikamete göre ;

Eskişehir tarafından geliyorsanız yakınlarındaki  👉 1’den 7 numaraya kadar olan eserleri,
Afyon tarafından geliyorsanız yakınlarındaki 👉 8’den 15’e olan eserleri görmeyi seçebilirsiniz. Ayrıca, Ayfon tarafında haritada yer vermediğimiz Bin İnler, İnpazarcık, Ornaş gibi yerleşim yerleri, Demirli, Bayramaliler, Asar Kale, Selimiye, Alanören, Devrent, Elicek gibi mezar alanları, Yedikapılar gibi yer altı yerleşimleri halen görülebilen etkileyici kalıntılar da var. Biz en beğendiğimiz yerleri ♡ işaretledik. 

Haritayı zoom yaparak detaylı görüntüleyebilirsiniz.

Gezilecek Yerler

1. Aslanlı Mabet
2. Kümbet
3. Gerdekkaya
4. Midashan
5. Pişmişkale
6. Midas Anıtı (Yazılıkaya)
7. Yapıldak Kale
8. Areyastis Anıtı
9. Aslankaya
10. Emre Gölü
11. Arog tabelası
12. Üçlerkayası
13. Aslantaş & Yılantaş
14. Maltaş Ören Yeri
15. Avdalaz Kalesi
16. Ayazini Kilisesi
17. Metropolis Toplu Yerleşimi

Yeme-İçme

1. Midas Han
2. Şefika Teyzenin Gozleme Evi
3. Tutkun Cafe
4. Beşkardeşler Lokantası
5. Şehri Frig

1. GÜN

1. Aslanlı Mabet

Aslanlı Mabet, Eskişehir’in Seyitgazi İlçesi’nde Kümbet isimli bir köyde bulunuyor. Kümbet Köyü, Eskişehir’in yaklaşık 75 kilometre güneyinde kalıyor. Aslanlı Mabet de aslında Frig ve Roma dönemlerinin eseri ve bir diğer adı da Solon’un Mezarı. Bu iki ismin nereden geldiğini merak ederseniz; mezarın üstündeki yazıtta Solon yazması nedeniyle bir ismi “Solon’un Mezarı”, üstündeki aslan kabartmaları nedeniyle ise diğer ismi “Aslanlı Mabet” olarak kalmış. Konum için tıklayın. Haritada 1 numara.

2. Himmet Baba Türbesi (Kümbet)

Aslanlı Mabet ile aynı köy olan Kümbet Köyü’ndeki höyükte 13. yüzyıldan kalma Himmet Baba Türbesi de bulunuyor. Yapı dışardan bakıldığında sekizgen ama içten daire. Girişinde Bizans dönemi mermerler, etrafında ise Osmanlı döneminden kitabeler var. Biz oradayken restorasyon çalışmaları vardı. Vaktiniz darsa burayı listenizden çıkartabilirsiniz. Konum için tıklayın. Haritada 2 numara.

3. Gerdekkaya ♡

Üçgen alınlık altına dorik yapıdaki iki sütunuyla etkileyici bir girişe sahip Hellenistik Çağ’dan kalma bu yapı, Soğanlı Vadisi’nde bulunuyor. İl bakışta bir tapınağı andırıyor ama aslında bir anıt mezar. 1991 yılında restorasyon gördüğünden sütunları baya yeni gibi duruyor. Haritada 3 numara.

4. Midashan

Yemek yemek ya da konaklamak için buraya uğrayabilirsiniz. Konaklama kısmında daha fazla bilgi verdik ama gitmeden önce mutlaka arayıp geleceğinizi bildirmeniz gerekiyor yoksa açıkta kalabilirsiniz. 🙂 1’den 7’e kadar olan yerleri gezip, sonra Midashan’da geceleyip, ertesin gün güneye (Afyon’a) doğru inip 8’den 11’e numaralı yerleri gezebilirsiniz. Konum için tıklayın. Haritada 4 numara.

5. Pişmiş Kale

Öncelikle kusura bakmayın, bu resimden pek de bir şey anlaşılmıyor. 🙂 Ortaçağ’da bile kale olarak kullanılmaya devam eden yapı, Yazılıkaya Köyü’ne 1.2 km mesafede. Kaya bloklarından surları, kayaya oyulmuş odacıkları, bir sarnıcı ve etrafında anıt mezarları var. Konum için tıklayın. Haritada 5 numara.

6. Midasşehir (Yazılıkaya) ♡

Midasşehir birçok Frig kalıntısını kapsayan alana verilen yerin ismi. Meşhur Midas Anıtı yani Yazılıkaya burada yer alıyor. Ayrıca şehrin içinde çok etkileyici sarnıçlar, Kırkgöz Kayalıkları ve Küçük Yazılıkkaya bu bölgede bulunuyor.

Midasşehir ile iç içe geçmiş bir Yazılıkaya Köyü bir Çerkez köyü. Acıktıysanız ya da susadıysanız Yazılıkaya Köyü’nde Sevinç Hanım’ın Tutkun Kafeterya’ında Çerkez böreği olan “hıçın“ı yiyebilirsiniz. Menüde başka da bir opsiyon yok zaten. 🙂 Farklı birşeyler yemek isterseniz de hemen yakınlardaki Midashan‘a gidebilirsiniz.

Midas Anıtı (Yazılıkaya)

Frigler’in meşhur Yazılıkaya’sı. Midas Anıtı olarak da biliniyor. Eskişehir’e 80 kilometre kadar uzakta bulunan, Frigya tarihinin derinliklerini incelemek için en çok başvurulan eserlerden biri bu anıt. Anıt aslında “Han” bölgesinin içindeki “Yazılıkaya” isimli köyün içinde yer alıyor, anıtın adı Midas Anıtı olsa da bulunduğu bölgeden ötürü Yazılıkaya diyenler de var. Aynı şekilde anıt bölgenin önemini ve bilinilirliğini arttırdığı için de bölgeye Midas Kenti de denebiliyor. Eskilerde çok değerli görülmeyip çok dikkat çekmese de 19. yüzyıldan sonra kıymeti anlaşılmış ve birçok araştırmaya ev sahipliği yapmış. M.Ö. 550 gibi çok uzun bir geçmişi olduğu söyleniyor, Friglerin tarihi açıdan en çok önem taşıyan ve en görkemli anıtlarından biri. Konum için tıklayın. Haritada 6 numara.

Kırkgöz Kayalıkları

Gerçekten de göz göz odalardan oluşan bu kayalıklar, Hellenistik, Roma ve Bizans dönemlerinde de kullanılmış kaya yerleşimlerinden. Bizans döneminde kayaya oyulmuş merdivenlerden de çıkarıldığı üzere burası aslında zamanının apartmanı.

Sarnıçlar

Burası bir sarnıç. Bizim merdivenle indiğimiz kısımdan sonra da o kuyu derinlere gidiyor. Frig yerleşimlerde sıkça bu tarz su depolama gördük.

Bitmemiş Yazılıkaya

Pişmiş Kale’nin karşısına denk gelecek şekilde, Yazılıkaya Köyü’nün 1.7 km kuzeyinde bulunan ve Hasanbey Kayası olarak da bilinen anıt, en az zarara uğrayarak bugüne kadar gelebilmiş anıt olma özelliğine sahip çünkü günümüze en yakın tarihli anıt bu. Kabartma pencereli üçgen alınlığı ve anıtın üç farklı cephesine kazınmış Frig yazıtlarıyla dikkat çekiyor. Diğer yazılıkayalardan en önemli farkı bitmemiş olması. Dikkat ederseniz üstten başlayan yazıt ortada tamamlanamadan kalmış. Bu da bize anıtın Frig’lerin çöküş dönemine denk geldiğini işaret ediyor. Ayrıca bölgedeki tüm yazılıkayalar güneşin doğduğu yön Doğu’ya bakarken, bu anıt battığı Batı’ya bakıyor. Bir devrin çöküşünün hüzünlü bir sembolizmi değilse ne!

7. Yapıldak Kale

Kümbet Vadisi’nde, Yapıldak Köyü’nün güneybatısında bir kale. Kalede Frig zamanlarının tarihini de yansıtan bezemeli bir mezar var. Konum için tıklayın. Haritada 7 numara.

8. Areyastis Anıtı

Küçük Yazılıkaya da denilen Areyastis Anıtı, yol üzerinde 130 metre içeride bir tepeye oyulmuş bir anıt. Minik bir tırmanışla yakınına kadar gidebiliyorsunuz. Sunağında bir nişi yani kapısı olmadığı için bitmemiş olduğu varsayılıyor. Ancak Friglerden kalma ender yazılı anıtlardan biri. Her ne kadar Friglerin dili çözülememiş de olsa Areyastis kelimesinin varlığı anıta ismini vermiş. Bizce kesin yola aracınızı park edip yakınına kadar çıkın. Konum için tıklayın. Haritada 8 numara.

2. GÜN

Bu Rotayı Mutlaka Yapın! ♡

2. gün göreceğiniz tarihi yerleri aşağıda listeledik. Ama bunları gezerken özellikle tavsiye edeceimiz bir rota var. Buraya tıklayarak onu Google Maps’te görüntüleyebilirsiniz. Rotanın özellikle Aslankaya ve Aslantaş arasındaki kısmı çok güzel bir coğrafyadan geçiyor.

Öğle yemeği yiyebileceğiniz tek yer İhsaniye (linke bastığınızda açılan haritada A noktası). Köyde bir kaç tane restaurant var. Biz önerimizi yeme-içme bölümünde verdik.

9. Aslankaya

Üçlerkayası Köyü’nü kuzey yönünde geçtikten sonra, Emre Gölü’ne yakın, sağ cephesinde devasa bir aslan kabartması ve Frig yazıları olan anıt mezar. Zamanında içinde tanrıça Kibele’nin heykeli varmış ama define avcıları tarafından çalınmış. Konum için tıklayın. Haritada 9 numara.

10. Emre Gölü ve Frigya’da Balon Turu

Aslankaya’dan 2,5 km devam ettiğinizde karşınıza çorak bölgenin vahası Emre Gölü çıkacak. Döğer Kasabası’na bağlı olan Emre Gölü, tarihi rotaya biraz ara verip çevresindeki sosyal tesiste bir şeyler yiyip içebileceğiniz, gölde kano veya deniz bisikleti yapabileceğiniz, bisiklet ve ATV ile çevreyi turlayabileceğiniz bir mola noktası. Konum için tıklayın. Haritada 10 numara.

Tüm bunlar bir yana en büyük olayı göl kıyısındaki balon turu firması Frigya Balon Turu ile bölgede balon turuna çıkabiliyor oluşunuz. Elbette balon turu için aynı Kapadokya’da olduğu gibi gün doğumu sabah saatinde burada olmalısınız. Frigya’nın eşsiz dokusunu gökyüzünden görmek isteyenlere duyurulur. Konum için tıklayın. Haritada 10 numara.

Ayrıca Emre Gölü’nden Bayramaliler – Demirli üzerinden Aslantaş istikametine giderken yolun bir kısmı peribacalarının arasından kıvrıla kıvrıla devam ediyor güzel bir seyir keyfi sunuyor.

Emre Gölü’ne gelmeden önce de Döğer Kasabası’na uğrayıp Arog filminin çekildiği doğal platoyu ve meşhur tabelayı görebilirsiniz. Konum için tıklayın. Haritada 11 numara.

11. Üçlerkayası ♡

Üçlerkayası Afyonkarahisar’ın İhsaniye isimli bir ilçesi. Burada yerleşimin ne zaman başladığına dair kesin olarak bir bilgi bulamasak da, M.Ö. 2000’li yıllarda Hititler’in yaşadığına dair bilgiler var, yani oldukça eski zamanlardan beri varolan bir yer. Sonra başta Frigler olmak üzere Romalılar, Selçuklular gibi birçok devlet hüküm sürmüş burada. Afyonkarahisar’ın merkezine yaklaşık 42 kilometre uzaklıkta, bulunduğu İhsaniye ilçesine ise 7 kilometre kadar mesafesi var. Daha çok tarım ve hayvancılığın gelir kaynağı olduğu çok minik bir köy burası, en son nüfüs sayımında 600 kişi bile yokmuş siz de az çok hayal edebilirsiniz küçüklüğünü. 🙂 Konum için tıklayın. Haritada 12 numara.

12. Aslantaş ve Yılantaş ♡

Aslantaş ve Yılantaş da Frig Vadisi bölgesinde görülmesi gereken iki yapıt. İkisi de aslında aynı yerde olan bu yapıtların milattan önce yedinci yüzyıllarda yapıldığını düşünülüyor. Aslantaş söylenenlere göre yapıldığı dönemin krallarından birinin mezarı. Yılantaş da parçalanmış bir anıt. Konum için tıklayın. Haritada 13 numara.

13. Maltaş Anıtı

Maltaş Ören Yeri 2021’de gün yüzüne çıkarılmış Frig eserlerinden. Burası Frig tanrıçası Kibele’ye adakların adanıp boğa kanıyla yıkanmalı erginlenme törenlerinin yapıldığı yer. Aslında çok önce keşfedilmiş olsa da bulunduğu bölgedeki toprağa su drenaj sistemi kurulamadığı için kazılarla ortaya çıkarılmamış ve arkeologlarca toprak altında kalması daha uygun görülmüş. En sonunda 2021’de Afyon Valiliği bu işe bir bütçe ayırmaya karar verip eseri uygun bir çevre düzenlemesi ile gün yüzüne çıkarmış. Konum için tıklayın. Haritada 14 numara.

14. Avdalaz Kalesi  ♡

Avdalaz Kalesi inşa edilmiş kalelerden değil, kocaman kayaların oyularak kaleleştirilmiş hali aslında. Frig Vadisi’nde en sevdiğimiz kalıntılardan biri oldu. Bizans İmparatorluğu dönemlerinden beri yerleşim yeri olarak kullanılan bir yer burası, özellikle de kaplıcalar yani sağlık turizmi sayesinde seveni ve görmek için yollara düşeni çok. Konum için tıklayın. Haritada 15 numara.

15. Ayazini Kilisesi ♡

Ayazini Kilisesi de kayaya oyulmuş önemli, 1000’li yıllar Bizans dönemine ait bir kilise. Gerçekten etkileyici bir yapı. Özellikle kubbeli iç yapısı mutlaka görülmeli. Halk arasında Gavur Hamamı olarak da biliniyor. Hikayesi ilginç. Bi 30 yıl öncesine kadar kilise içinde düğün öncesi kazanlarda su kaynatılarak banyo yapma geleneği varmış. E tabi yapı da Bizans işi olduğundan ismi Gavur Hamamı kalmış. Hatta bir rivayete göre kilisenin içinin bu kadar isli kara bir renk olmasının nedeninin burada kaynatılan kazanlardan çıkan duman yüzündenmiş. Ama yaygın bilimsel kanıya göre bu is rengi içerisini aydınlatmak için kullanılan meşalelerden kaynaklanıyormuş.

Son olarak Ayazini bölgesi valilik tarafından projelendirilmiş ve buradaki köy evlerinin çoğu restore edilmiş. Günlük gezi rotanızda yemek molasını buraya planlayabilirsiniz çünkü birkaç tane kafe/restoran açılmış. Konum için tıklayın. Haritada 16 numara.

16. Metropolis Katlı Yerleşimi

Dünyanın ilk apartmanı olduğu iddia edilen üç katlı bir yapı. Apartmanın içinde bulunan alaturka tuvaletin de dünyanın ilk tuvaleti olduğu iddia ediliyor. Konum için tıklayın. Haritada 17 numara.

Frig Vadisi Trekking

Bu tarihi eserlerin içinden geçen, tabelalarla işaretli 3 ayrı yürüyüş rotası var. Biri Kütahya, Yenice Çiftliği’nden (Rota-2), biri Afyonkarahisar, Seydiler’den (Rota-1) diğeri de Ankara Gordion’dan (Rota-3) başlıyor ve hepsi farklı coğrafyalardan geçerek Yazılıkaya’ya ulaşıyor. Frig Vadisi’nde arşınlamak, Likya Yolu’nu bize kazandıran Kate Clow’un projelerinden esinlenilerek, Frig Vadisi’nin yayıldığı illerin valiliklerinin bir araya gelerek oluşturdukları Frigya Kültürel Mirasını Koruma ve Kalkınma Birliği’nin de desteğiyle ortaya çıkmış.

Frig Yolu, 4 şehre uzanan, 506 km uzunluğu ile Türkiye’nin 3. en uzun yürüyüş parkuru. Yürüyüş güzergahları için Frig Yolu uygulamasını telefonunuza indirebilirsiniz.

Yine  konuyu Hüseyin Sarı’ya danıştık:
Son olarak trekking olarak bir günümüz varsa hangi rotayı önerirsiniz? Eğer başladığı ve bittiği yer farklıysa nasıl tekrar arabaya dönebiliriz?
“Bunun için de Rota-2 ( Kütahya) Fındık-İncik-Doğuluşah-Fındık üçgenini yürüyerek başladığınız noktaya (Fındık Köyü) gelmenizi veya Yazılıkaya bölgesinde zaman geçirmenizi önereceğim. Rehber kitabın sonunda başka alternatif günübirlik, hafta sonu ve halka yürüyüş planlarını da inceleyebilirsiniz.”

Hüseyin Sarı’nın Frig Yolu isimli kitabını yanınızada bulunmurmanızı şiddetle tavsiye ederiz. Ayrıca bu adreslerden rotalar hakkında daha fazla bilgiyi bulabilirsiniz: frigvadisi.gov.tr  –  www.frigyolu.com

Bisikletle Frig Vadisi

Frig Vadisi düze yakın olması ve muhteşem atmosferi ile bisikletle turlamak için harika bir coğrafya. Ancak bölgedeki köylerde bakkal bile olmadığı için işinizi şansa bırakmadan tüm yolculuk için gereken yiyecek içeceği taşımanızı öneririz. Yöre halkı çok yardımsever, eğer zorda kalırsanız sizi ağırlarlar, yedirir içirirler, onu da bilesiniz.

Birkaç burada pedallamak için birkaç alternatif önerebiliriz:

1. Eskişehirli Velespit bisiklet grubu arada Frig Vadisi’nde pedallıyor. Onlara katılmak için şansınızı deneyebilirsiniz.
2. Hem kamp eşyası, hem de yiyecek içecek taşımak istemeyen bisikletçiler için Frig Yolu kitabını yazan, buradaki rotaların kurdu Dr. Hüseyin Sarı’ya sorduk:
   Eğer bisiklet sırtında 2 günümüz var ve gece Midashan’da kalacak olursak nasıl bir rota önerirsiniz? Eğer başladığı ve bittiği yer farklıysa nasıl tekrar arabaya dönebiliriz? 
   “Yine Kütahya’dan (Sabuncupınar) başlayıp Rota-2 yi takip ederek Yazılıkaya’ya gelebilir, Midashan da konaklayıp buradan da Rota-1’i takip ederek Döğer’e geçebilirsiniz ve Döğer’den trenle Sabuncupınar’a geri dönebilirsiniz.”
   Frig Vadisi’nde 1 günü bisiklet sırtında geçirecek olsak ve günde en fazla 50 kilometre pedallayacak olsak, sizce nasıl bir rota çizmeliyiz? Eğer başladığı ve bittiği yer farklıysa nasıl tekrar arabaya dönebiliriz?
   “İstanbul’dan geleceğinizi düşünerek, Frig Yolu’nun 2. rotası üstünde bulunan Kütahya Sabuncupınar’dan (Rota-2-3) başlayarak, trenle Sabuncupınar’a geri dönebileceğiniz Döğer’e kadar (Rota-1.17 Bağlantı yolu ile) gelebilirsiniz (Zahran Vadisi’ne (Rota-2.12-2.13) girmeden).”
3. Wikiloc’ta vaktinize ve bisikletinizin donanımınıza uygun birçok rotaya ulaşabilirsiniz. Buradan tüm rotaları inceleyip, dilediğinizi yapabilirsiniz.

Frig Vadisi’nde Atlı Tur

Bu fikri duyduğumuzdan beri müthiş heyecanlıyız: Frig Vadisi’ni at üzerinde gezerek, 1 gece Amerikan kovboyları gibi Vadi’de kamp atarak 2 günde tamamlayabileceğiniz bir proje üzerinde çalışılıyor. İsmi Eskişehir Dağlık Frigya Atlı Tur Rotası. Atları Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Mahmudiye Atçılık Meslek Yüksek Okulu’nun tahsis etmesi düşünülüyormuş. Bu fikir proje olarak sunulmuş, bir aksilik olmazsa 2017 yazında hayata geçirilecekmiş. Umarız gerçekleşir çünkü bizce, bırakın Vadi’deki, ülkemizdeki en efsane bir deneyimlerden biri olacaktır! Planlanan program şöyle:

Bu rota Kütahya, Yenice Çiftliği’nden başlayan Rota-2’nin biraz değiştirilmiş versiyonu gibi. Rota-2’nin Fethiye Köyü’nden itibaren 26,7 kilometrelik yürüyüş yolu kısmı ve antik bölgenin 2 kilometrelik kısmı alınarak toplam 28,7 kilometre uzunluğunda bir atlı rota ortaya çıkarılmış. İsteğe bağlı şekilde 2 günde veya hızlandırılmış versiyonuyla 1 günde tamamlanabiliyor. Rota üzerinde görülen yerler: Fethiye Köyü Roma Nekrapolü, Büyük Yayla, Kümbet, Çukurca ve Yazılıkaya. Tüm rota uluslararası işaretlerle işaretlenmiş.

Turun başlangıç noktası, Eskişehir merkeze 79 kilometre 1 saat 10 dakika mesafedeki Fethiye Köyü. Fethiye Köyü’ne nasıl ulaşılır derseniz konum için tıklayın. Buradan direkt Roma Nekrapolü yönünde ilerleyebilirsiniz.

Önemli Uyarı: Turun Fethiye Köyü’nden hareket saati 08.00 olduğundan Eskişehir’den en geç 06.00 gibi çıkmış olmanızı öneririz.

1. Günün Rotası: İlk gün rotasının uzunluğu toplam 11 kilometre. Fethiye Köyü’nden başlayıp Kümbet Köyü’ne kadar devam ediyor. Kümbet Köyü aynı zamanda kamp alanının da olduğu yer. Tüm rota sırasıyla, Fethiye Köyü – Roma Nekropolü (2,5 kilometre), Fethiye Köyü – Manastır Mevkii (3 kilometre), Manastır–Büyük Yayla (3,6 kilometre), Büyük Yayla göleti-Kümbet Köyü (5,1 kilometre) şeklinde devam ediyor. Kümbet Köyü’nde konaklanıyor.

2. Günün Rotası: İkinci gün rotasının uzunluğu da toplam 15,7 kilometre. Kümbet Köyü’nden başlayıp Yazılıkaya’ya kadar devam ediyor. Tüm rota sırasıyla, Selçuklu kümbeti, Roma Frig yerleşkesi ve Aslanlı Mabet’in görüldüğü Kümbet – Sorkunlu Yaylası (7 kilometre), Sorkunlu Yaylası – Gerdek Kaya (5,6 kilometre), Gerdek Kaya – Yazılı Kaya (3 kilometre) şeklinde sona eriyor.

Bilgi için hakan1923@gmail.com’a yazabilirsiniz.

Yeme-İçme

Bölgede çok fazla yeme-içme alternatifinin olmadığını hatırlatalım. Kısacası beklentinizi yüksek tutmadan yola çıkın. Yazılıkaya, İhsaniye ve Üçlerkayası gibi nispeten büyük köylerde yeme-içme ve bakkaliye ihtiyaçlarınızı karşılayabileceğiniz küçük de olsa yerler var.

Şefika Teyze’nin Yeri

Şefika Teyze ve eşi Ayazini’nde hem çadırınızla konaklayabileceğiniz hem de lezzetli ev yemekleri yiyebileceğiniz bir yer açmışlar, bir uğrayın deriz. Tel: 05336595844 Konum için tıklayın. Haritada 2 numara.

Tutkun Kafeterya

Bir Çerkez Köyü olan Yazılıkaya’daki Tutkun Kafeterya’nın işletmcesi Sevinç Hanım’ın elinden Çerkez böreği hıçın’ı deneyin deriz. Menüde başka seçenek olmadığını belirtmemiz gerekir. Daha fazla seçenek arayanlar Midas Han’ı tercih edebilir. Konum için tıklayın. Haritada 3 numara.

Midas Han

Midas Han, Frig Yolu rotasını yapacaklar için hem konaklama hem de yemek molası verme yeri. Kendi ekmeklerini kendileri yapıyorlar. Menüleri Tutkun Kafeterya’ya göre zengin. Adres: Çukurca Köyü Yolu, Çukurca, Seyitgazi – Eskişehir Tel: 0533 484 6863 Websitesi: www.midashan.com Konum için tıklayın. Haritada 1 numara.

Beşkardeşler Lokantası

İhsaniye Köyü’nde, sabah 6 akşam 9-10 arası açık olan bir ev yemekleri lokantası. Konum için tıklayın. Haritada 4 numara.

Şehri Frig

Ayazini’de menüsünde pek çok seçenek bulabileceğiniz modern bir cafe. Biz kremalı mantar çorbasını andıran yöresel bir lezzet olan haşhaş çorbasını deneyip çok beğendik. Sucuk hamburger gibi bölgenin imza ürünlerinin modern yorumlarını da bulabilirsiniz. Dilerseniz haşhaş ezmesi gibi ürünlerinden de satın alabiliyorsunuz. Konum için tıklayın. Haritada 5 numara.

Frigya Kadın Ürünleri Pazarı

Afyon, İhsaniye’ye bağlı Demirli Köyü’ndeki Frigya Kadın Ürünleri Pazarı 2023’te bölgedeki kadın emeğine destek vermek amacıyla açmış çok güzel bir girişim. Gittiğinizde yöre kadınların ellerinden taze taze açılmış gözlemeler, sucuk ekmekler, yöresel hamur işleri bükme, ağzı açık ve katmer bulabilir yanına da yayık ayran içebilirsiniz. Eğer varsa vişneli ekmek kadayıfını da denemeden geçmeyin. Bu inanılmaz samimi insanların yaşadığı bölgenin emeklerinin değerlenceği böylesine işlevsel bir yer yapılmış olmasına çok sevindik doğrusu. Henüz konumu yok ancak geldiği zaman gerekli güncellemeyi de yapacağız.

Frigyalılar

Peki Kimmiş Bu Frigler?

Frigler’in Makedonya’dan buraya göçtüğü düşünülüyor. Yani Avrupalılar. MÖ 1100-1000 arası bugün Ankara Polatlı olan bölgeye yerleşmeye başlamışlar. M.Ö.8 yüzyıla gelindiğinde de Orta ve Güneydoğu Anadolu’ya hakim bayağı güçlü bir devlet olmuşlar.

Frigler aynı Kapadokya yaşayan Hristiyanlar gibi kayaları oyarak kendilerine bugün Frig Vadisi dediğimiz alana yayılan kocaman bir yerleşim kurmuşlar. Özellikle Frigler’in Afyonkarahisar-Eskişehir-Kütahya üçgeninde kaya bloklarını oyarak yaptıkları, yer yer kabartmalarla süslü kaya ve anıt mezarlar o günlerden bugünlere gelebilen büyüleyeci yapıtlar.

Her ne kadar uygarlığın başkenti Ankara civarındaki Gordion olsa da, uygarlığın en görkemli dönemlerinden kalma Aslantaş, Yılantaş, Matlaş, Kapıkaya 1 ve Kapıkaya 2 gibi önemli eserler Frig Vadisi’nde yer alıyor. Frigler M.Ö. 6. yüzyılda siyasi üstünlüğü yitirmeye başladığında onlardan sonra gelen Roma ve Bizans dönemlerinde de bölgedeki insanlar hem Frig dilini kullanma, hem de oyulmuş kayalarda yaşamaya devam etmişler.

Eşek Kulaklı Kral Midas

Kral Midas’ın tek bir kral olmadığı düşünülüyor. Birkaç farklı yüzyılda Kral Midas’ın hükmettiğine dair buluntular olduğundan teoriler Midas’ın ya Ahmet Mehmet gibi çok yaygın bir isim olduğu, ya da Kral anlamına gelen bir ünvan olabileceği yönünde.

Midas’ın eşek kulaklarına gelince…Efsaneye göre müziğin, sanatların, güneşin, ateşin ve şiirin tanrısı Apollon gümüş liri ve Kır Tanrısı Pan da kavalı ile bir enstrüman yarışına girer. Jüride Midas da vardır. Apollon’un lirinin sesi herkesi hayran bırakır. Yarışmanın sonunda herkes oyunu Apollon’a verirken, Midas Pan’a verince, Apollon eşek olsa senden iyi müzükten anlar diyerek, Midas’ın kulaklarını eşek kulağına dönüştürür.

Bu işin efsanesi, ama bakalım eşek kulaklı Kral Midas hangi gerçeklere dayanıyor?

Daha önce bu rivayet Midas’ın geniş istihbarat ağına yorulsa da, Midas’a ait olduğu düşünülen kafatası üzerinde yapılan araştırmalarda Midas’ın kulakların görüntüsünde bozukluklar olduğu keşfedilmiş. Kulak kanallarının gelişimini inceleyerek anne karnında yakalandığı ender bir hastalık sebebiyle kulaklarının asimetrik bir görüntüye sahip olduğu bulunmuş. Görüntüsünden utanan Midas sürekli kafasında kulaklarını örten bir serpuş ile gezermiş. Kulaklarını niye sakladığını bilmeyen halk arasında böyle bir yakıştırma yapıldığı ve böylece tarihe eşek kulaklı Midas olarak geçtiği tahmin ediliyor.

Gitmeden Kral Midas’a dair zamanla hikayeleşip efsaneye dönen bir gerçeği daha anlatalım:

Midas annesi ve bir orman bekçisi ile Fethiye’den at arabası ile yola çıkalı günler olmuştur. O sırada Frig Krallığı’nın kurucusu olan Kral Gordios ölür. Ülke, liderimiz kim olacak derdine düşer. Ülkenin ileri gelenleri kahinlere danışmaya karar verirler. Kahinler şu andan itibaren ilk arabasıyla şehre giren yeni hükümdarımız olacaktır der. O sırada Midas girer ve kral olur. İşin aslına gelince tarihi kaynaklardan Kral Gordios’un Fethiyeli bir kadın ile evli olduğu bilinmekte ve beraber Midas isimli bir çocukları olduğu düşünülmektedir.

Frig Vadisi Nerede?

Eskişehir, Kütahya ve Afyon arasında, sarı ile işaretli olan bölge Frig Vadisi olarak biliniyor. Bu kesişim bölgesi, Frigya Uygarlığı’nın merkezi ve Frigler’e ait en yoğun tarihi kalıntıların olduğu bölge. Haritada kırmızı halka ise Frig Medeniyeti’nın ulaştığı en büyük sırları gösteriyor. Sarı ile gösterilen bölge ise yukarıda bahsettiğimiz kesişim bölgesini.

Frig Vadisi’ne Nasıl Gidilir?

Eskişehir’den Frig Vadisi arabayla 59 kilometre ve yaklaşık 45 dakika,
Ankara’dan Frig Vadisi arabayla 297 kilometre ve yaklaşık 3 saat 20 dakika,
İstanbul’dan Frig Vadisi arabayla 292 kilometre ve yaklaşık 4 saat,
Kütahya’dan Frig Vadisi arabayla 27 kilometre ve yaklaşık 25 dakika,
Afyonkarahisar’dan Frig Vadisi ise 121 kilometre ve yaklaşık 1 saat 26 dakika. 

Teşekkürler

Bu öneriler ve bilgilerin derlenmesinde bize yardımcı olan 3 değerli akademisyene çok teşekkür ederiz:

Arkeolog Ben Claasz Coockson, Bilkent Üniversitesi
Yrd. Doç. Dr. Hakan Çalışkan, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi
Dr. Hüseyin Sarı,  Ankara Üniversitesi