Kars bizce ülkemizde gidilecek en egzotik, en farklı yer olmaya aday. Kafkas kültürü ile harmanlanmış Kars’ın mimarisi, insanı, mevsimleri gibi mutfağı da bambaşka ve hazin şekilde baştan çıkarıcı. İpin ucu kesin kaçıyor.
Kars’ın kaşarı, gravyeri, balı, ketesi ve kazı pek meşhur, ama ismi duyulmamış bir sürü leziz yemeği de var: Hangel’inden evelik çorbası’na, ısırgan otu çorbası’ndan acem kavurmasına, umaç, ekmek aşı, gafil konak tatlısı, piti, haşıl… Karın gurultuları içinde, acı çekerek anlatıyoruz:
Kars’ta Ne Yenir Nerede Yenir
Bulgur Pilavı Üstü Kaz
Elbette Kars mutfağının imza yemeği Kars kazından başkası olamazdı. Bahar aylarında yaylalarda otlarla beslenen kazlar, kış aylarında kesilmeye yakın arpa verilerek şişmanlatılıyor. Daha sonra kesilip tüyleri ve iç organları temizlenip tuzlanarak kurutuluyor. Tandırda pişirilen kazlar, kazın saldığı su ve yağda pişirilen bulgur pilavının üzerine didiklenmiş şekilde servis ediliyor. Kaz etinin bizim damak zevkimize çok da uygun bir et olduğunu söyleyemeyeceğiz ama o kaz suyuna pişmiş bulgurun tadı hala damağımızda! Bu lezzeti Kars’ta nerede tadabiliriz derseniz Kars Kaz Evi veya Hanımeli Restoranları önerebiliriz. İki mekanın da sahipleri çok şeker ve misafirperver insanlar.
Kars Kazı Nerede Yenir?
Aşağıda Nerede Yenir bölümünde bakabilirsiniz.
Hangel

Hangel veya hıngel, aslında mantının boş ve yaprak yaprak olanı. Yani tam bir karbonhidrat bombası. Hamur bildiğiniz mantı hamuru. Açılıp kare kare kesilen hamur suda kaynatılıyor ve üzerine sarımsaklı yoğurtlu yağlı sos dökülerek servis ediliyor.
Evelik Aşı ve Isırgan Otu Çorbası

Evelik otu, bahar aylarında yetişen, tadı kuzu kulağı gibi ekşimsi olan bir bitki. Kars’ta yetişen bitkinin yaprakları toplanıp kurutuyor, özellikle kış aylarında yeşil mercimek, yarma, soğan, patates, biber, et suyu, salça, yağ ile karıştırılarak evelik aşı denilen çorbası yapılıyor. Isırgan otu da evelik otu gibi Kars mutfağında değerlendirilen bir bitki. Çorbası da evelik aşının ısırgan otlu versiyonu.
Piti

Piti, hem Kars mutfağında hem Azerbaycan mutfağında olan, Iğdır, Ardahan gibi Kars’a yakın çevre ilçelerde ise bozbaş ismiyle geçen, oldukça lezzetli ve doyurcu bir yemek. Aslında Türk mutfağıdaki tadından çok servisi ilginç yemeklerden biri. Bol yağlı, koyun etli nohutlu karışım güveçte pişiriliyor. Bu karışıma sebzeler de eklenerek çukur bir kapta, pitinin tabanını oluşturacak lavaşlar ise ayrı bir yayvan tabakta servis ediliyor. Yeme aşamasında lavaşların üzerine sulu yemek dökülüyor. Pitiye sarımsı rengini veren şey ise zerdeçala benzeyen sarıkök adlı bitki.
Umaç Helvası

Umaç, uzun geçen kış aylarının vazgeçilmez tatlısı. Her ne kadar yapılışı un, süt, yağ, şeker, sudan oluşan un helvasını andırsa da içindeki kavrulmuş un kıtırlarıyla farklı bir tad bırakıyor damakta. Bu tatlı Kars dışında Azerbaycan’da da yapılıyor.
Kars Balı

Ardahan ve Kars civarındaki yayla ve meralarda yetişen çiçeklerin polenlerinden üretilen balın, Türkiye’deki en doğal en organik ballardan biri olmasının nedeni Kars’ta hava koşullarına bağlı olarak tarıma dair hiçbir üretimin olmaması, dolayısıyla da tarımda kullanılan ilaçların buradaki bitki örtüsüne ve toprağa hiç karışmamış olması.
Kars Balı Nereden Satın Alınır?
Cheltikov Otel’in karşısındaki Zeliha’nın Organik Bal ve Peyniri, Boğatepe Köyü‘nden veya Boğatepe Köyü ürünleri satan merkezdeki dükkandan.
Kars Gravyeri ve Kars Kaşarı
Kars Gravyeri Nedir? Nasıl Üretilir?
Gravyer, çocukluğumuzun efsane çizgi filmi Tom ve Jerry’de, Jerry’nin her bölümde afiyetle midesine indirdiği sarı ve delikli peynir. Aslen İsviçre kökenli bir peynir olan Gravyer (Gruyère) Hollanda, Gürcistan ve Türkiye’de Kars’ta olmak üzere dünyanın sadece birkaç ülkesinde üretilen kaliteli bir peynir türü. Kars Gravyeri’nin yapımı, üretimin yapıldığı yer, sütün sağıldığı inek ırkı, hava koşulları, sütün taşınması gibi birçok koşulun bir arada üretime uygun olmasını gerektiriyor. Öncelikle sütün çok taze olarak kullanılması (sağıldıktan sonra en az 1 saat içinde) gerekiyor. Bu tazeliğin korunması için sütün inekten sağıldığı yerin üretim merkezine yakın olması çok önemli. Ayrıca sütün fazla çalkalanmadan taşınması ve sütün mayalanması için gereken optimal ısının (34 derece) sağlanması gerekiyor. Sütün içine hiçbir şekilde beklemiş süt veya ekşimiş süt girmemiş olması lazım.
Peki bu meşhur lezzet nasıl yapılıyor? Taze süt önce mayalanıyor. Mayalama aşamasından sonra 45 dakika dinlendirilen peynir, sonrasında kazanlarda 62 dereceye ulaşana kadar ısıtılıyor. 62 dereceye ulaşınca ateş kapanıyor ve mayalanmış süt kendi ısısında tekrar dinlenmeye bırakılıyor. Daha sonra tuzlama işlemi için peynir, içinde kaya tuzu kaynatılmış havuzlarda 4 gün bekletiliyor. 4 gün sonra tuzlu sudan çıkarılıp, bu sefer de kurutma işlemi için ısısı 28 derecede sabit bir odaya alınıyor. Burada peynirin içinde kalan son su zerrecikleri de buharlaşıyor. Fakat gravyerin olgunlaşması ve gerçek bir gravyer olması için bi 2 yıl gerekiyor.
Kars’taki Gravyer Peyniri Üretimi Nasıl Başladı?
Kars’ın Kars gravyeri gibi dünyaca ünlü önemli bir lezzete sahip olmasını 1876-1877 Osmanlı-Rus Savaşları sonrasında buraya yerleştirilen Malakanlar’a borçlu olduğunu söyleyebiliriz. Peki kimdir neyin nesidir bu Malakanlar? Aslında temelde Malakanlar, 1800’lü yılların başlarında, Rusya’daki Ortodoks Kilisesi’nden kendini ayrıştıran Molokanizm adlı bir tarikatın üyeleri. İşin asıl ilginç yanı ve bizi de ilgilendiren kısmı bu ayrıştırmanın nasıl ve neden olduğu. Zamanda Ortodoks Ruslar’ın egemen inancına göre haftada sadece 2 gün süt tüketilebiliyordu. Molokanizm inancını benimsemiş Malakanlar’a göre ise neden haftanın her günü süt tüketilmesindi. Aslında bunu bir inançtan çok veganlık gibi bir yaşam felsefesi gibi de düşünebiliriz. İşte bu süt aşkından doğan fikir ayrılığı Kars gravyerinin oluşumuna zemin hazırlayan gelişme. Zaten Rusça’da moloko kelimesinin anlamı süt, molokan da süt içen anlamına geliyormuş. Yani Malakanlar’ın dininin ismi bile sütle ilgili. Bu dini ayrışma sonrasında tahminen 20 bin kadar bir nüfusa sahip Molokanlar, önce Kafkasya’nın kuzeyi, İran, Azerbaycan gibi Osmanlı sınırlarına, 1876-1877 Osmanlı-Rus Savaşları sonrasında da Ruslar tarafından Kars’a yerleştiriliyor. Buradaki yerli halk onları Malakan olarak çağırmaya başlıyor.
Elbette Malakanlar, Kars’a göç ettiklerinde sahip oldukları mandıracılık kültürünü de beraberinde getiriyorlar. İşte Gravyer peyniri de bu kültürün en bilinen örneği. Yapımı baya dikkat ve özen isteyen bir peynir türü olan Kars Gravyeri, bırakın Türkiye’de tek olmayı dünyada bile İsviçre, Hollanda ve Gürcistan’da olmak üzere sadece birkaç ülkede üretiliyor.
Kars Gravyeri ve Kars Kaşarı Arasındaki Farklar
Kars kaşarı da tıpkı gravyer gibi günlük sütle yapılan, tuzlu bir peynir. Hem taze hem de olgunlaştırılmış eski kaşar türleri var. Tabi her ne kadar yapım aşamaları gravyerle benzerlik gösterse birbirlerinden ayrıldıkları birçok nokta da var. Peki neymiş bu farklar diye soracak olursanız, cevabı hem üretildikleri sütte hem de üretim koşullarında aramak gerekiyor. Kars kaşarı inek ve koyun sütü karışımından yapılıyorken gravyer sadece inek sütünden yapılıyor. Kaşarın üretim koşulları soğuk havalara uygunken gravyerin üretim şartları sıcak hava gerektiriyor. Ayrıca gravyerin bir diğer özelliği de özel olarak tavuğun ürettiği bir enzimi maya olarak alması. Ayrıca gravyer delikli bir görünüme sahipken kaşar pürüzsüz bir görünüme sahip.
Kars Kaşarı ve Gravyeri Nereden Alınır?
Cheltikov Otel’in karşısında Zeliha’nın Organik Bal ve Peyniri (Mutlaka Siyez bulgurundan da alın) Boğatepe Köyü‘nden veya Boğatepe Köyü ürünleri satan merkezdeki dükkandan.
Boğatepe Köy Ürünleri
Burası Kars merkezde, Kars Gravyeri’nin doğduğu yöre olarak bilinen, meşhur Boğatepe Köyü’nden çıkma süt ve kahvaltılık ürünleri bulabileceğiniz bir dükkan. Buraya kahvaltıya da gelebiliyorsunuz. Konum için tıklayın.
KARS YEMEKLERİ NEREDE YENİR? – KARS RESTORANLARI
Kars Kaz Evi
Kars Kaz Evi Kars’a özgü lezzetlerinin neredeyse hepsini bulabileceğiniz bir yer. Özellikle kazına ve kaz suyuna bulguruna diyecek söz yok. Ama onlar dışında hangelinden hoşafına, Evelik Çorbası’ndan, Isırgan Otu Çorbası’na her şeyi dört dörtlük. Kars’taki favori restoranlarımızdan. Adres: Yusufpaşa Mah., Atatürk Cad. No:1, 36100 Merkez/Kars Merkez Konum için tıklayın.
Kamer Mutfak ve Cafe
Kars’a özgü lezzetleri tatmak için en doğru adreslerden biri. Gidip de patlıcan çorbasını sevmeyeni pek duymadık, öyle bir şanı var. Bunun dışında hangeli, çökertme kebabı, rus böreği ve kaz eti de imza lezzetlerinden. Adres: Halit Paşa Caddesi No:41 Kars Merkez Tel: 04742128957 Konum için tıklayın.
Doğuş Ocakbaşı
Kars mutfağı değil ancak buraların da etleri çok güzel olduğunden eklemek istedik. Adres: Yenişehir, 36000 Kars Merkez Tel: (0474) 212 52 39 Konum için tıklayın.
Brother’s Milkbar
Ortakapı Mahallesi’nde, yeni açılmış şık bir cafe. Kars’ın zaten süt ve süt ürünleri meşhur. Tarçınlı, naneli, ballı, hindistan cevizli gibi birçok sıcak süt seçeneği var. Sütü sevmeyene bile sütü sevdirecek bir yer. Ayrıca bu sütbar olayı, çocuklu aileler için de harika bir alternatif. Adres: Ortakapı, Atatürk Cd. No:56, 36000 Kars Merkez Konum için tıklayın.