Uçsuz bucaksız bir çölün ortasına kurulmuş dev bir labirent. Toprak ve kum sanki ayağa kalkmaya karar vermiş, kendini yerden yukarı doğru şehir olarak örmüş. Uzaktan fark edilmeyecek kadar yer ile bütünleşen kent sanki bir çocuğun plaj kovasından çıkmış gibi.
Toprak rengi evler ve evlerin etraflarını kale suru gibi çevreleyen yüksek duvarların ördüğü dolambaçlı, sürreal labirentlerden oluşan sokaklar. Labirentin içinde yürürken tek gördüğünüz şey üzerinizden hızla akan bulutlar ve evlerin duvarlarının arkasından sivrilen mistik kuleler oluyor. Bazense kafanızı kaldırdığınızda tek göreceğiniz şey delikten içeri sızan bir ince bir ışık çünkü sokakların üstü yer yer kavurucu çöl güneşinden korunmak için çatılarla örtülmüş.
Boş sokaklarda, duvarların arasında dolanmak kadar gizemli ki; insan bi dama tırmanıp duvarların arkasında ne saklandığını görmek için müthiş bir merak hissediyor. İç güdünüze kulak verip bir çatıdan duvarların ötesinde ne olduğuna baktığınızdaysa Yezd’in mahremini görüyorsunuz: Rüzgarı nefes gibi evin içine çeken rüzgar kuleleri, masalarda patates, soğan kesen kadınlar, kat kat avluları döşeyen karolar…
Biz duvarların üzerinden çöle doğru uzanan şehir silüetine bakarken, buranın anca bir hayal ürünü olabilecek gizem ve sürrealikte olduğunu düşündük… Dikkat edin her an tepenizden bir ejderha uçabilir! Şehrin hissiyatı, renkleri Game of Thrones’daki Slaver’s Bay’da (Bay of Dragons) benzer güzellikte.
Index
Yezd Nerede?
Yezd nerede diyecek olursanız İran’nın tam göbeğinde diyebiliriz. Burası Yezd Eyaleti’nin başkenti. Klasik turizm rotasında Şiraz ile İsfahan arasında uğranan yer. Ya da Şiraz’dan başlayanlar için tam tersi. Hem mesafelerin uzaklığı sebebiyle, hem de gerçekten görmeye değer bir yer olduğu için genelde bir gece burada konaklayacak şekilde planlar yapılıyor.
Çöle uzanan patikaları, rüzgar kuleleri ve sürreal mimarisiyle 5.000 yıllık Yezd, bizce İran’da mutlaka ama mutlaka görülmesi gereken yerlerden biri. Her ne kadar İran’nı göz bebeği Şiraz ve İsfahan olarak bilinse de Yezd en az oralar kadar etkileyici, bir o kadar da farklı bir yer.
Bu rotayı yapıyorsanız İsfahan ile Şiraz arasındaki Arjenan’daki Nogonbah Kervansarayı‘ın önünden geçeceksiniz. Burası atıl bir kervansaray olmakla birlikte görmeye değer.
Başlamadan Önce…Yezd’i Özel Yapan En Önemli 3 Şey: Mimarisi, Zerdüştlük & Tatlıları
1. Zerdüştlük
Zerdüştlük, 3500 yıl önce ortaya çıkan, dünyanın ilk tek tanrılı dini. İran nüfusunun sadece binde 3’ü Zerdüşt ve İran şeriat kanunları ile sıkı yönetilen bir yer olsa da İran’da Zerdüştlük’e karşı ayrı bir saygı var çünkü Zerdüştlük, İran’ın öz dini olarak görülüyor.
Zerdüştlük ile ilgili yazımızda inanışı, pratiklerini ve dünya dinleri haritasıdaki yerini anlattık. Yezd’e gitmeden önce oradan mutlaka okumalısınız çünkü hem Yezd’i, hem de dünyadaki dinleri anlamak için büyük önem teşkil ediyor.
Yezd de Zerdüştlük dininin İran’daki en önemli merkezi. Zerdüştlük inancının önemli elementlerinden birisi de ateş. Zerdüştlük felsefesinde su, toprak, ateş kutsaldır. Işık, ateş, aydınlık gibi kavramlar Tanrıları Ahura Mazda’nın yansıması olarak görülür ve ona bakarak ibadet edilir. Bu yüzden tarih boyunca ateşin hiç sönmeden yandığı ateş tapınakları yani ateşkedahlar inşa etmişlerdir. Bunlardan birisi de Yezd’deki, içindeki ateşin sönmeden İ.Ö. 470 yılından beri yandığına inanılan tapınak. Buraya mutlaka uğramanızı tavsiye ederiz.
2. Rüzgar Kuleleri ve Sürreal Yezd Mimarisi
Çöl şartlarının nasıl masaya yumruğunu vurup, her konuda sözünü gerçirdiğini en belirgin olarak mimaride hissediyorsunuz. Buranın yukarıda da anlattığımız gibi, kendine has ve çok güzel bir mimarisi var ve mimarinin bu şekilde gelişmesinin sebebi yine doğa şartları.
Yezd’e daha varmadan uzaktan fark edeceğiniz üzere, Yezd mimarisinin alamet-i farikası, şehrin aynı düzlemde uzanan silüetinin içinden göğe doğru yükselen rüzgar kuleleri… Rüzgar kuleleri eski ve çok efektif bir klimalandırma sistemi. Havayı 0 dereceye kadar soğutabiliyor. Bu kulelere Badgir de deniyor, ve Yezd’in lakabı da Bagdirler Şehri.
Rüzgar Kuleleri iki prensipten biri ile çalışıyor:
Kulenin hava pencerelerinin rüzgara baktığı senaryoda kuleye dolan hava toprağın altındaki hava tünellerine yönleniyor ve orada soğuyarak evin içine dağılıyor ve nihayetinde bir başka rüzgar kulesinden çıkıyor.
Resim evdeki hava akımını gösteriyor. Bu durumda biri rüzgarı toplayan ve biri boşaltan olmak üzere 2 kule var. Bu yöntemde bir kule rüzgara baktığı için evde toz ve kum birikmesine sebep oluyor.
İkinci yöntemde eve hava akımı rüzgar kulesinden değil, topraktaki bir delikten giriyor. Delik havayı toprağın alt katmanlarında içinde su da bulunan bir kanala yönlendiriyor. Toprağın alt katmanları ve içindeki su soğuk olduğu için, sıcak hava buraya indiğinde, hem soğuyor, hem de nemleniyor. Bu serin ve nemli hava daha sonra evin içine yönleniyor. Daha sonra da rüzgar altı yönüne bakan kule tarafından dışarıya boşaltılıyor. Bu yöntem hem tozu elimine ettiği, hem de havayı nemlendirdiği için sevilen bir yöntem ve hala yaygın olarak kullanılıyor.
Evlerin etrafını sur gibi dönen yüksek duvaların amacı da güvenlik değil, güneşten korunmak. Duvarlar yükseldikçe gölge boyu arttığı için duvarları yükselterek aşağıda kendilerine yaşama alanları yaratmışlar.
Diğer enteresan mimari yapılar arasında su depolamaya yarayan su anbarları, su dağıtımına yarayan tüneller olan kehrizler ve çevredeki dağların zirvelerinden getirilen buzların depolanmasıyla oluşturulan doğal buzdolapları olan yakhchaller var. Şehirdeki yapıların neredeyse tamamı kerpiçten yapıldığını da unutmamak lazım.
3. Yezd Tatlıları
Tatlıcılık da şehre yerli-yabancı turist çeken bir diğer sektör. Tariflerini sır gibi saklayan ve özellikle baklava, pişmaniye ve bademli kurabiye gibi tatlıları yapan aile işletmeleri çok yaygın. Malesef biz pek parmak yalatan bir lezzet bulamadık. Ama bunlar hep damak tadı meselesi. Gelmişken mutlaka kendiniz denemelisiniz.
Yezd’de Gezilecek Yerler
Haritayı zoom yaparak detaylı görüntüleyebilirsiniz.
Gezilecek Yerler
- Mescid-i Cuma
- Amir Chakhmaq Cami Kompleksi
- Yezd Tarihi Şehir Merkezi
- Ateskedah
- Yezd Sessizlik Kuleleri
- Su Müzesi
Yeme-İçme
- Talar Restaurant
- Malek Al-Tojar
- Moshir al-Mamalek
- MarcoPolo Restaurant
- Shahmardan Restaurant
1. Mescid-i Cuma
Yezd’in merkezindeki bu cami, İran’daki en büyük camilerden olmakla birlikte en uzun minarelere sahip olanı. İlk olarak Büveyhoğulları döneminde inşaa edilen cami, bügünkü devasa halini 1324 ve 1365 yılları arasında almış. Bugün burası İran’nın 14.yüzyıldan kalma en seçkin yapılarından ve halen ibadete açık.
İran mimarisinin Azeri stilindeki caminin giriş kapısı baştan sona mavi ağırlıklı çinilerle kaplı. İçi de mozaiklerle süslü olan caminin 1365 yılından kalma Mihrabı da türünün en özellerinden. 48 metre uzunluğu 6 metre genişliği ile İran’daki en uzun minarelere sahip olan caminin içindeki gamalı haç desenleri, sonsuzluğu, doğumu ve ölümü simgeliyor. Konum için tıklayın. Haritada 1 numara.
2. Amir Chakhmaq Cami Kompleksi
Üç katlı, simetrik oyuklarla süslü cephesi ile Amir Chakmaq Cami, İran’nın en büyük ve Yezd’in en fotojenik yapılarından. Çünkü akşam olup da güneş batmaya başlayınca, bu oyuklardan görsel bir şölen çıkıyor. Cami ile aynı isimdeki meydanda bulunan bu yapı aslında içinde bir kervansarayın, tekkenin, hamamın, çeşmenin ve alışveriş alanının da olduğu bir ibadet kompleksi. 15. yüzyılda Timur İmparatorluğu döneminde Yezd Valisi Amir Chakhmaq tarafından inşa edilmiş. Tabi burası da Safevi döneminin renovasyon akımından nasibini fazlasıyla almış. 18. yüzyıla kadar birçok değişim geçiren yapı ve meydan, 20. yüzyılda da Rıza Şah döneminde özellikle şehir planlaması kapsamında müdahale görmüş. Konum için tıklayın. Haritada 2 numara.
3. Yezd Tarihi Şehir Merkezi
UNESCO’ya göre bir şehir olarak Yezd, dünyanın en eskilerinden. 2000 kerpiç Kaçar evi, hemen hemen her evin tepesinden yükselen badgirler (rüzgar kuleleri), daracık, patika gibi sokaklar ve çöl atmosferi şehir merkezinin alamet-i farikası. Şehir merkezinde mutlaka yapılması gereken şey ise şehre olabildiğince hakim bir binanın çatısına çıkıp çöl üzerinde badgir tarlası manzarasını seyretmek. Konum için tıklayın. Haritada 3 numara.
4. Ateşkedah
İ.Ö. 470 yılından beri yandığına inanılan ateşiyle bu ateş tapınağı Zerdüştlük dinine inananlar için çok önemli bir inanç merkezi. Giriş holündeki küçük bir pencereden görülebilen ateş, 1174’de Zerdüştlerin kutsal şehri Ardekan’a getirilen ateş, 1474’de Yezd’a, 1940’da da bu ateş tapınağının içine konulmuş. Araba bir bir rahip gelip ateşi besliyor. Ayrıca hemen yanında Zerdüştlük hakkında bilgi edinebileceğiniz minik bir müze var. Burası 08.00-12.00, 15.00-18.00 saatleri arasında Cumartesi’den Perşembe’ye ziyarete açık. Konum için tıklayın. Haritada 4 numara.
5. Yezd Sessizlik Kuleleri (Yani Nekropolis = Ölüler Şehri)
1960’lardan beri aktif olarak kullanılmıyor olsa da bu yapı Zerdüştler için bir diğer çok öenemli kutsal mekan. Zerdüşlükte dört ana element ateş, su, hava ve toprak kutsal olduğundan ölüler ne toprağa gömülüyor, ne de yakılıyor. Bunun yerine şehrin çeperinde de Zerdüştlerin “sessizlik kulesi” dedikleri, ölülerini yırtıcı kuşlar tarafından yenmeye bıraktıkları bu yerlerden var. Daha sonra geri gelip yakınlarının kemiklerini alıp saklıyorlar. Konum için tıklayın. Haritada 5 numara.
6. Su Müzesi ve Kehrizler
İranlılar 2000 yıl boyunca bitkileri sulamak ve içme suyu dağıtımı yapmak için kehriz denilen kanallar kazmışlar. Yağmur sularının %90’ı yer altındaki rezervlerde biriktiğinden, doğru noktalarda kazılan bu kanallardan geçen içilebilir ve kullanılabilir temiz yeraltı suları İran’da halen alternatif su kaynağı olarak kullanılıyor. Ayrıca kehrizler gibi diğer tarihi su taşıma ve stoklama teknolojileri hakkında enteresan bilgiler için 2000’de açılan Su Müzesi var. Konum için tıklayın. Haritada 6 numara.
Yezd’de Yeme-İçme
Talar Yezd Restoran
Yezd’de bulabileceğiniz en güzel geleneksel İran yemekleri burada. Özellikle kuzu eti ile ünlü. Kalite ve yurtdışı standartlarına göre de fiyatlar öyle çok pahalı değil. Adres: Jomhouri Islami Sokak Tel: 35229133 Konum için tıklayın. Haritada 1 numara.
Malek-o Tojjar Otel Restoran
Burası Yezd’in geleneksel Kaçar mimarisi konaklarından birinin otel ve restorana dönüştürülmüş hali. Ana çarşının hemen dışındaki 19. yüzyıldan kalma avlulu yapı yaz sıcaklarında serinlik arayanlara bire bir. Özellikle havuzlu avlusu tam çay molası vermelik. İmza yemeği Yezd Köftesi. Fiyatlar ne ucuz ne pahalı. Orta ayar. Adres: Bazaar-e Khan karşısında, Qeyam Sokak Tel: 00983536261479 Konum için tıklayın. Haritada 2 numara.
Moshir ol-Mamalek Hotel Restoran
Burası Kaçar Hanedanlığı mimarisi ile ihtişamlı Moshir ol-Mamalek Otel’in restoranı. Çalışanlar dahil ortam, Kaçarlar döneminden kalma bir film seti gibi. Burada çok tatlı bir çift de papağan var. Fiyatlar orta düzeyde. Adres: Moshir Bulvarı, Enqelab Sokak Tel:+98 35 1523 9760 Konum için tıklayın. Haritada 3 numara.
Marco Polo Restaurant
Orient Otel’e ait bu rooftop restoranın, şehrin minarelerini, çatılarını, kubbelerini ve tabi badgirlerini gören süper bir Yezd manzarası var. Buradan Mescid-i Cuma da harika görünüyor. Lokal yemekler var. Özellikle mercimek çorbası meşhur ama her gün olmuyor. Fiyatları uygun. Adres: Orient Hotel, Lab-e Khandaq, Tel: +98 626 7783 Konum için tıklayın. Haritada 4 numara.
Shah-e Mardan Restoran
Yukarıdaki videoda izlediğiniz, bizim Arap alfabesiyle yazılışını Tirol’e benzettiğimiz yer burası. İran’dan gitmeden önce yapılması gereken şeylerden bir tanesi kesinlikle deve eti denemek. Her yerde bu kadar leziz mi bilmiyoruz ama bu restoranda özellikle tandırda yapılmışı mükemmel. Özel sipariş üzerine yapıyorlar. 9-10 saatte piştiği için erkenden haber vermeniz gerekiyor. Çat kapı gidip de yeme şansınız yok. 2 kişiye 1 porsiyon hayli hayli yeter. Tel: +98 9133553355 Konum için tıklayın. Haritada 5 numara.
Yezd’in Tarihi
Yezd’in Med İmparatorluğu‘na kadar giden, 5000 yıllık bir geçmişi var. İlk zamanlarında adı Ysatis’miş. Daha sonra Sasani İmparatoru I. Yezdigirt sebebiyle Yezd olmuş. Sasani zamanlarında Zerdüştlerin yoğun olarak yaşadığı yerlerdenmiş. Bu nedenle, müslüman Arapların istilası sonrası, çevredeki birçok şehirden Zerdüştlerin buraya yoğun göç başlamış. Doğal olarak, Zerdüştlerin kalesi haline gelen Yezd’de İslam’ın yaygınlaşması pek de kolay olmamış.
13. yüzyılda Marco Polo buradan geçtiğinde, seyahatnamesine “çok hoş, görkemli bir şehir ve ticaret merkezi” diye not düşmüş. İki çöl arası zor ulaşılır konumu sayesinde Cengiz Han ve Timur‘un gazabından kurtulmayı başaran şehir, 14. ve 15. yüzyıllarda ipek, tekstil ve halı dokumacılığı ile gelişmiş. Muzafferiler döneminde başkent olmuş. İran’nın genelinde olduğu gibi Safevi dönemi sonrası düşüşe geçmiş ve merkeze uzak kalmış olsa da son Şah’ın demiryolu ağını Tahran’dan Yezd’e kadar uzatmasıyla tekrar eski günlerine dönmüş.
Yezd’e Nasıl Gidilir?
Yezd’de havaalanı, tren istasyonu ve otobüs terminali var. Havalimanı şehrin batı yakasında, otobüs terminali merkezin 3 km güneybatısında, tren istasyonu da terminalin hemen yakınında. Şehir merkezinden otobüs terminaline otobüsler kalkıyor. Onun dışında taksi seçeneği de var.
Uçakla
Yezd Shahid Ayatollah Sadooghi Havalimanı’na ülkemizden uçuş yok ama Iran Air şirketinin Tahran-Yezd arası günde 2 kere seferi var. Yolculuk 70 dk sürüyor. Bağdat, Meşhed’e de seferleri var. Aseman şirketi de Bender Abbas’a ve Meşhed’e uçuyor. Haftada 2 sefer var ve yolculuk 80 dk sürüyor.
Otobüsle
Yezd ana otobüs terminalinden Bam, Bender Abbas, İsfahan, Kaşan, Kerman, Meşhed, Şiraz, Tebriz, Tahran ve Zahidan arası otobüs seferleri var.
Trenle
Yezd’den Bender Abbas, Kerman, Meşhed, Kaşan ve Kum üzerinden Tahran’a tren seferleri var. İlginç bir şekilde tren istasyonunundan bilet almak turist ofislerinden almaktan daha zor.
Yezd’de Hava & Ne Giymeli?
Yezd İran’nın en kuru büyük şehri. Çöl iklimi görüldüğünden Yezd’in yazı çok sıcak ve kurak, kışları da oldukça soğuk. Videoda görmüşsünüzdür zaten, ama yine de tembih edelim: Şubat ayında ve hava sadece 14 dereceyken bile güneş insanı ıstakoza çevirebilecek kadar yakıyor. Yazın sıcaklık 60 derecelere vurabiliyor. Ayrıca yaz gecelerinde de insan üzerine kalın birşeyler çekmek isteyebiliyor. İlkim şartları hayat üzerinde o kadar baskın ki şehir yaşamındaki dinamiklerden mimariye kadar her şey ilkim şekil veriyor. Mesela dükkanları bazen 4’te kadar siestada bulabilirsiniz.
İran’ın daha muhafazakar yerlerinden biri olduğunu da not düşelim.
Alışveriş
Mandow Group Belki de tüm İran’da gördüğümüz en güzel hediyelik eşyaları burada gördük. Klasik İran tarzına modern bir dokunuş getirerek yaptıkları takılar, İran Mitolojisi’nden karakterlerin yeniden yorumlanmış heykelleri çok çok hoşumuza gitti. Tüm hediyelerimizi buradan aldık. Instagram’a koydukları fotoğraflardan çok daha iyiler.
Youtube Kanalımıza Da Bekleriz!
İran hakkında daha fazla bilgi için İran Gezi Rehberi sayfamıza bakabilirsiniz.