BURSA’NIN TARİHİ YERLERİ
Bursa’nın tarihi yerleri, sadece Türk tarihi için değil, insanlık tarihi açısından önemli sayıldığından UNESCO tarafından Dünya Kültür Mirası olarak koruma altına alınmaya uygun görülmüş yerler. Bu nedenle yerli yabancı her turistin öncelikleri arasında Bursa Gezilecek Yerler denilince Osmanlı’yı bir beylikten imparatorluğa taşıyan Bursa’nın tarihi yerleri geliyor. En güçlü döneminde keşfedilmiş dünyanın 2/3’nü yöneten Osmanlı‘nın bu gelişiminde şehircilik anlayışının, vakıf ve külliyelerinin, hanlarda canlanan ticaretin büyük payı olmuş. Bir dünya devinin beşiğini gezmek isterseniz bu bilgiler çok işinize yarayacak.
Bursa’da İlk Ayak Sesleri
Bursa’da günümüzden yedi bin yıl öncesinde bile yerleşim olduğu söyleniyor. Ama en eskiye dayanan yerleşim alanları İznik Gölü’nün çevresindeymiş ve o eski zamanlardan Osmanlı’ya kadar sayısız ülke ve koloni Bursa’ya egemenlik etmiş. M.Ö. 3. yüzyılda Prusias ve Bithynialılar Prusa adında bir kent kurmuşlar. Bu kente kadar Bursa ve çevresinde tek tük kent varmış.
Bazıları ve tahmini kurulma tarihleri şöyle:
Cius(Gemlik) M.Ö. 12.yy
Apollonia(Gölyazı) M.Ö. 6. yy
Apamea(Mudanya) M.Ö. 1.yy
Bursa’da İlk Türkler
Osmanlı’lara gelinceye kadar; müslümanların Bursa’ya geliş hikayesi Abbasi’ler döneminde başlasa da Türklerin Bursa topraklarına gelişi 1081 yılında olmuş. Ondan sonra da zaten 1097 yılında yapılan bir seferle Türkler ilk kez Bursa’yı ele geçirmiş. Fakat bu şu ana kadar giden bir dönemin başlangıcı olamamış henüz çünkü Bizans Bursa’yı ele geçirmiş ve tam 1214 yılına kadar Bursa Rumların olmuş.
Diğer tarafından 1299 yılında Selçuklu yıkılma dönemindeyken Osman Gazi Yarhisar ve Bilecik’i fethedip Osmanoğulları adında bir beylik olarak bağımsızlığını ilan etmiş. 1301 yılında da Bursa’daki Yenişehir Ovası ve civarı fethedilip Yenişehir başkent yapılmış. Böylece Bursa Osmanlı’nın ilk başkenti olması özelliğini taşıyarak tarihe koca bir imza atmış. Ayrıca Bursa Osmanlı Devleti’nde kentleşen ilk birkaç şehirden biri olunca, daha sonra ortaya çıkan Türk-Osmanlı şehirlerine önayak olmuş bir nevi.
Bursa Neden Bir Dünya Kültür Mirası?
Peki Bursa neden UNESCO Dünya Kültür Mirası listesinde? Onu dünya mirası için bu kadar özel kılan ne? Bursa tarih boyunca Osmanlı Devleti için en önemli şehirlerden olmuş. İpek yolu üzerinde sahip olduğu hanlar sayesinde sahip olduğu ticari rol; Osmanlı’daki Vakıf Sistemi temelli sosyal yaşama ışık tutması, Bursa’nın tarihi yerleri dediğimiz külliye, camii, han ve hamamlarının gerçekten otantik olması, Bursa’dan çıkma Osmanlı mimarisini yansıtan yapılara ev sahipliği yapması ve basitçe Osmanlı’nın ikinci başkenti olması birçok nedenden birkaçı sadece.
Etkili Şehir Planlaması, Vakıf Sistemi ve Külliyeler
Osmanlı’nın Söğüt’ten sonra ilk başkenti olan Bursa, daha sonraki Osmanlı şehirlerinin gelişiminde anahtar bir rol oynadı. Şehirleşme alanındaki yeni yaklaşım Osmanlı sultanlarının sayesinde oldu ve bu sonra yapılan şehirlere örnek niteliğindeydi.
Bursa, Osmanlı sultanları tarafından kurulmuş ve yenilikçi bir yaklaşımla idare edilmiş bir şehir. Bu sebeple o zamana kadar görülmemiş bir şehir planlamasına sahip olmuş. Bir yandan Ahilik Teşkilatı ticari hayatı yürütürken, öte yandan şahısların veya kurumların, dini ve sosyal hizmetlere tahsis ettikleri bağışlardan oluşan bir vakıf sistemi şehrin gelişimine katkı sağlamış.
Bu noktada vakıf sistemini çekip çeviren, camii merkezli olmakla birlikte hamam, medrese, mektep, kütüphane, aşevi, darüşşifa, kervansaray, çarşı, din okulları gibi kurumlardan oluşan yapılar topluluğu olan külliyelerin yeri de çok büyük. Bunlar toplumun ihtiyaçlarına yönelik ve hayatlarını kolaylaştıran aynı zamanda mimari alanında da Osmanlı’nın mimarisi özelliklerini yansıtan en önemli yapılar. Külliyelerin bu noktada en büyük önemi, şehrin büyümesinde canlı ve hızlı üretime elverişli merkezler haline gelmesinde çok etkili olması. Osmanlı İmparatorluğu bu sistem sayesinde dünyada en hızla büyüyen imparatorluklardan biri oldu. Bugün Bursa’nın tarihi yerleri arasında en çok öne çıkan yapılar camiilerinden öte külliyeleri diyebiliriz.
Otantik Mimari Özellikleri: Bursa Tipi Mimari
Bursa üslubu dediğimizde Yeşil Cami ile başlayan sonrasında, Muradiye Cami ve Emir Sultan Cami ile devam edip Edirne’ye oradan İstanbul’a kadar taşınan çok geniş bir etki alanına sahip bir mimari üsluptan bahsediyoruz. Bu durumda Bursa’yı bu üslubun köklerinin bulunduğu yer olarak da düşünebiliriz. “Bursa stili” veya “ters t tipi” diye adlandırılan mimari plan, külliyelerin ve camilerin oluşumunda yalnızca Osmanlı’da kullanılan bir plandı. Mesela Bursa’nın tarihi yerleri olan külliyelerde, umumi mutfakların, camilerin ve medreselerin bir kompleksin içinde ayrı binada yer alması, camiilerde ise ferahlık ve aydınlığa önem verilmesi, İznik’te yaygın olan olarak görüldüğü şekilde tek kubbeden, Edirne ve İstanbul’da çok kubbeli yapıya geçilmesi, camii girişlerinde revaklı avluların olması, şadırvanın cami içinde olması gibi özellikler hep Bursa kökenli mimari özellikler.
Bir Kültür Başkenti Olarak Bursa
Bursa en eski Osmanlı dönemlerinden itibaren; önemli tarihi olaylara, efsanelere ve geleneklere ev sahipliği yapan bir şehir. Şehrin mistik imajını anlatmak için, eski Osmanlı sultanlarının türbelerini veya Hacıvat ve Karagöz’ün Orhan Gazi Külliyesi’nde çalışan işçiler oldukları efsanelerini örnek verebiliriz. Her ne kadar idari başkent bir süre sonra Edirne olmuş olsa da, Bursa her zaman sembolik başkent olarak manevi önemi devam etmiş. Zaten devletin kurucuları Osman ve Orhan Gazi’nin türbelerinin burada olması onu daha bir değerli yapıyor.
Bursa’da UNESCO Dünya Kültür Mirası Listesindeki Yerler
Bursa’nın UNESCO hikayesiyse şöyle başlamış: 2000 yılında Bursa geçici listeye alınmış, sonra da 2014’te UNESCO tarafında Dünya Miras Listesi’ne girmeye hak kazanmış. Bu koruma Bursa’da 6’si içinde 1’i de Cumalıkızık’ta olmak üzere 7 yeri kaplıyor.
1) Ulu Cami ve Hanlar Bölgesi
2) Hüdavendigar Külliyesi (1. Murad)
3) Yıldırım Külliyesi (1. Bayezid)
4) Yeşil Külliye (1. Mehmed)
5) Orhangazi Külliyesi
6) Muradiye Külliyesi (2. Murad)
7) Cumalıkızık Köyü
Ulu Cami Ve Hanlar Bölgesi
Osmanlı’nın Bursa’yı fethi sonrasında bölgede birçok gelişme yaşanmış ama en önemli ve sarsıcı gelişmeler ticaret alanında olmuş. Yaptırılan birçok han Bursa’nın ticaret merkezi haline gelmesinde büyük rol oynamış. Anadolu’nun ticaret yollarında, özellikle de İpek Yolu üzerinde bulunmasından ötürü yoldan geçenlerin hem gece kalabileceği hem de gelip dinlenebileceği yerler haline gelmiş hanlar. Daha büyüklerine de kervansaray deniyormuş hatta. Hanlar ticari yönden bu kadar önemli olunca dolayısıyla ekonomiye de çok büyük katkı sağlamışlar. Osmanlı Dönemi’nde yapılan ve Bursa’nın tarihi yerleri arasında oldukça eski olan Hanlar Bölgesi’ndeki hanlardan en bilinenleri: Apolyont Han, Emir Han, Eskişehir Hanı, Kubbeli Han, Balibey Han, Geyve Han ve en önemlilerinden biri olan Koza Han.
Ulu Cami ise Hanlar Bölgesi’nin incisi, en değerli yapısı, Evliya Çelebi‘nin deyimiyle “Bursa’nın Ayasofyası!”. 1. Bayezid’in mimarı Ali Neccar’a yaptırılmış olan cami yaklaşık 600 yıllık. Bursa’da sadece tek bir tarihi yapı görme hakkınız olsa tercihiniz Ulu Cami’den yana olsun. Özellikle de Samanyolu Galaksisi’nin Kündekâri sanatı ile işlendiği minberi çok özel.
UNESCO koruması altındaki Bursa’nın tarihi yerleri listesinde olan Hanlar Bölgesi, Ulu Cami’yi de içine alacak şekilde bir bütün olarak listede. Yani han han bir ayrılma söz konusu değil. Günümüzde de Osmanlı ticaret kültürünün sürdürüldüğü bir bölge ve hala siftah, pazarlık yapmak, komşuluk kültürü gibi geleneksel değerlere ve ritüellere rastlanıyor. Bu da Hanlar Bölgesi’nin UNESCO tarafından koruma altına alınan bölgeler arasında olmasının nedenlerinden biri.
Hüdavendigar Külliyesi (1. Murad)
1. Murad’ın yaptırdığı bu külliye, halk arasında 1. Murad’a Hüdavendigar da denmesi nedeniyle bu ismi almış. Külliye Bursa’nın tepelerinden birinde yer alıyor ve içinde cami, medrese, türbe, çeşme ve hamam var. Külliyede 1. Murad (Hüdavendigar) Camii var ve bu cami de 1360’lı yıllarda yaptırılmış. Osmanlı’nın meşhur “ters T planlı” mimarisiyle yapılmış. Külliyenin standarta uygun olmamasının nedeni, caminin alt katta medreseninse üst katta olması. Hamamın ismiyse Cık Cık (Gir Çık) Hamamı, medresede okuyan öğrencilerin ihtiyaçlarını karşılamaları için yapılmış bir hamam.
Yıldırım Külliyesi (1. Bayezid)
1390’lerde yapılan Yıldırım Külliyesi de Yıldırım Bayezid tarafından yaptırılmış. İçinde medrese, cami darüşşifa, hamam, imaret ve türbe var. Bursa’da Yıldırım tepesinde bulunan camii yine “Ters T” planlıdır. Külliye’deki medrese şu an sağlık ocağı olarak kullanılıyormuş. Yıldırım Darüşşifası ise Osmanlı Devleti’ndeki ilk hastane olma özelliğini taşıyor ve külliyenin kocaman bir parçasını oluşturuyor. Şimdiyse göz hastanesi olmuş. Yıldırım Bayezid Türbesi ise oğlu Emir Süleyman’ın emriyle yaptırılmış.
Yeşil Külliye (1. Mehmed)
Yeşil Külliye’yi 1. Mehmed 1400’lü yıllarda yaptırmış. İçinde medrese, cami, türbe ve hamam var. Yeşil Külliyesi Osmanlı’nın tam düşmek üzereyken kalkıp güçlendiği bir dönemde yapıldığı için bir nevi geri dönüş olarak görülmüş ve oldukça göz alıcı yapılmış. Bursa’nın tarihi yerlerinin en önemlilerin ve en çok ziyaret edilen yapılarının başlarında geliyor.
İçindeki Yeşil Cami’yi Hacı İvaz Paşa yapmış ve yaptığı en değerli eserlerden. Bu camii de “Ters T” planla yapılmış ve içinde çiniler mevcut. Camiinin küçük bir kısmı Sultan Çelebi Mehmet’in ölümü sebebiyle yarım kalmış. Yeşil Türbe de Mimar Hacı İvaz paşa tarafından yapılmış. Bir de ek bilgi verelim. Hacı İvaz Paşa’nın zamanla padişahla arası açılmış ve gözlerine mil çektirilmiş. Mezarı Bursa’nın yüksek kesimindeki İvazpaşa Mahallesi’nde.
Külliyenin içindeki medrese şimdi Türk-İslam Eserleri Müzesi olmuş ve hala Bursa’nın Osmanlı dönemlerindeki sosyal, kültürel ve dini yapısını yansıtıyor. Yeşil Külliye, içindeki Yeşil Cami ve Yeşil Türbe ile bugün Bursa’nın tarihi yerleri arasında önceliğiniz olsun.
Orhangazi Külliyesi
1300’lü yıllarda Orhan Bey’in yaptırdığı; içinde cami, külliye, medrese, mektep, hamam ve Emir Han adında bir han bulunan külliye. Külliyedeki yapılardan günümüzde ayakta kalmış üç yapı var; Orhan Cami, Emir Han ve Orhan Hamamı. Emir Han sadece Bursa’nın tarihi yerlerinden biri değil, hala Bursa’nın en çok kullanılan hanlarından biri, içinde tekstil ürünleri, hediyelik eşyalar ve kitaplar bulabilirsiniz. Orhan Hamamı ise şehrin ilk çarşı hamamıdır.
Muradiye Külliyesi (2. Murad)
Bu külliye Osmanlı İmparatorluğu padişahları tarafından yaptırılan külliyelerden sonuncusu. 1420 yıllarında yapılmış ve burası da bulunduğu bölgeye ismini vermiş. İçinde medrese, cami, hamam, darüşşifa ve türbe var. Muradiye Camii’nin süslemeleri çok ihtişamlı, bir sürü motifler ve kullanılan sanat türleri Osmanlı’nın sanat bakış açısı hakkında fikir sahibi olmamızı sağlıyor. Minik bir bilgi; 2. Murad Osmanlı tarihinde padişahlığı kendi isteği ile bırakmış tek padişah. Aynı zamanda Bursa’da gömülmüş son Osmanlı sultanı.
Külliye içindeki yapılarda eski döneme göre kullanım farklıları olsa da, hala kullanımda büyük kısmı. Mesela Muradiye Külliyesi’nin umumi mutfağı restoran olarak kullanılıyor. Külliyenin içinde 12 tane türbe var ve Bursa’nın “Türbeler Şehri” ünvanı bu kadar fazla türbeye ev sahipliği yapmasından geliyor aslında. 2. Murad Medresesi de 2005’ten beri Döne Ocak Kanser Erken Tanı Merkezi olarak hizmet veriyor, hatta içinde sağlık müzesi de var.
Cumalıkızık Köyü
Uludağ’ın eteklerinde yer alan Bursa ve Cumalıkızık, bir nevi kentsel ve kırsal yaşamın bir arada sentezlenmiş haliler. Cumalıkızık’ın böyle bir listeye alınmış olması UNESCO tarafından şöyle açıklanmış: Bursa’daki sistemi gösterebilecek ve ona yardım sağlayabilen tek kırsal köy. Özellikle Vakıf Sistemi ve Cumalıkızık arasındaki bağ bu konuda önemli bir rol oynuyor. Çünkü bu sistemde merkezdeki vakıf binaları yani külliyeler kırsal kesimle de bağlantılıymış; mesela Cumalıkızık bir vakıf köyü olarak geçiyor, bu da bir kuruma bağlı olmak ve onun için çalışmak demek. Cumalıkızık da merkezdeki Orhan Gazi Külliyesi’ne kalıcı olarak bağlı olup ona gelir sağladığı için “vakıf köyü” olarak geçmiş. Yani Bursa’nın tarihi yerleri arasındaki Cumalıkızık başlıbaşına Osmanlı’daki Vakıf Sistemi’nin yaşayan kanıtı niteliğinde. Bursa’ya geldiyseniz Cumalıkızık‘ı mutlaka ziyaret etmelisiniz. Bursa’nın tarihi yerleri ilgi alanınızın dışındaysa da göz zevkiniz için Cumalıkızık’a kesinlikle uğrayın deriz. Cumalıkızık’ta kaçırmamanız gereken şeyler için rehberimizi okumayı unutmayın.
Teşekkürler
Aynen bilgiler cok isime yaradi.
Emeginize saglik.
Çok sevindik. İyi gezmeler
Bursa ile ilgili harika bir içerik olmuş. Emeklerinize sağlık. Hem içerik hem görsel olarak Bursa’nın tarihi yerlerini böyle güzel anlatmanız bizleri bilgilendirdi 🙂
Tararlandıfımız kitap ismi var mı dip not yapabileceğim
Merhabalar guzel bir yazi olmus, bazi duzeltmelerle daha da guzel olacaktir.
Orhan camii’sinin yaninda Osman Gazinin turbesi var demissiniz lakin caminin yakinlarinda her hangi bir padisahin turbesi yoktur. Osman Gazi ve Orhang Gazi’nin turbeleri Tophane’dedir. Osmanga Gazi’nin turbesinin yeri bizzat Osman Gazi tarafindan vesiyetiyle belirlenmistir. Osman Gazinin Gumuslu kumbet dedigi Saint Ellie kilisesidir.
Soyle bir cumleniz var. “Bursa üslubu dediğimizde Yeşil Cami ile başlayan sonrasında Ulucami, Muradiye Cami ve Emir Sultan Cami ile devam edip Edirne’ye oradan İstanbul’a kadar taşınan çok geniş bir etki alanına sahip bir mimari üsluptan bahsediyoruz.”
Ulucami yildirim Beyazid tarafindan Nigbolu seferi sonrasinda yaptirilmistir ve 1399 yilinda tamamlanmistir. Yesil camii ise 1419 yilinda tamamlanmistir. Ustelik Ulucami Osmanli’nin yaptirdigi ilk cok kubbeli camisidir. Yesil Camii ise ters t planli bir camidir. Ulucami ayni zamanda Osmanli’nin yaptirdigi ibadet alani en genis camiidir.
Haci Ivaz Pasa hakkinda kucuk bir bilgi, kendisi Tokatlidir. Zamanla padisahla arasi acilmistir ve gozlerine mil cektirilmistir. Mezari Bursa’nin yuksek kesimlerindedir ve bulundugu mahalle Ivazpasa ismiyle anilir. Yesil camiinde ise bu olaya istinaden suslemelerinde hos olmayan bazi ifadeler yer alir.
Cep telefonunun dil ayarlari yuzunden bazi harf hatalarim istemeden de olsa oluyor. Kusura bakmayiniz.
Teşekkürler düzeltmeler ve ek bilgiler için biz de yazıda düzenleme yaptık 🙂