SEMA HAKKINDA BİLGİ – NEDİR, FELSEFESİ, SEMBOLLER

Sema Nedir?

Sema, Arapça kökenli bir kelime. İki anlamı var. Biri gökyüzü, diğeri de dinlemek. Zamanla tasavvuf inancına sahip olan sufilerin şiir ve ilahiler eşliğinde kendi etraflarında dönerek yaptıkları zikir pratiklerinden birinin de ismi olmuş. Sufiler semada, evrenin hakikatlerinin işitildiğine ve öğrenilen bu hakikatler doğrultusunda yaşanılması gerektiğine inanıyor.

13. yüzyılda Mevlana tarafından da yapıldığı bilinen sema, Mevlana’dan sonra, tasavvuf inancının Mevlevilik adı altında bir tarikat haline gelmesiyle kendi başına bir tören haline geliyor. Günümüzde ise yüzyıllardan beri icra edilen sema törenleri, UNESCO’nun İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası Temsili Listesi’nde bulunuyor.

Bu kendi etrafında dönme ritüeli sadece sufilere özgü bir ritüel değil. Geçmişi şamanizme kadar uzanıyor. Birçok eski uygarlık insanın kendi etrafında dönüşünün transını derinleştirdiğine inanıyor.

Semanın Felsefesi

Sufiler için semanın felsefesi, varoluşun temelinde “dönmek” eylemi olduğu tezine dayanıyor. Elektronların, protonların, damarlarımızdaki kanın, dünyanın, yıldızların ve diğer gezegenlerin sürekli bir devir halinde olduğu gibi insanın da “aşk” ile pervane olmasını temsil ediyor. İnsanın topraktan gelip toprağa gideceği gerçeğinin bir nevi simülasyonu. Kişinin hakikate yönelip aşkla nefsini terk etmesini, Allah yolunda olgunluğa ererek yeniden kul olmasını temsil ediyor.

Semanın Bölümleri

Sema, toplam 7 bölümden oluşuyor ve hepsinin bir anlamı var. Çünkü yer ile gök arasında 7 kat olduğuna inanılıyor.

1. Bölüm: Nat-ı Şerif adlı bölümde Hz. Muhammed ve diğer tüm peygamberler methediliyor.

2. Bölüm: Bir kudüm (müzik aleti) darbesi ile Allah’ın kainatı yaratışı sembolize ediliyor.

3. Bölüm: Bu bölümde, Allah’ın hayat veren nefesini sembolize eden ney duyuluyor.

4. Bölüm: Semazenler birbirlerine üç kere selam vererek yürüyorlar.

5. Bölüm: Semazenler üstlerindeki hırkayı çıkarıp sembolik olarak doğmuş oluyorlar. Sonrasında Şeyh Efendi’nin elini öperek semaya izin alıyorlar ve dört kez dönüş hareketini yapıyorlar.

6. Bölüm: Kur’an-Kerim’in Bakara suresinden ayetler okunuyor.

7. Bölüm: Dualar ve Fatiha ile sema sona eriyor. Semazenler hiç konuşmadan sessizce dinlenmeye çekiliyorlar.

Semada Semboller

Semadaki her detay arkasında sembolik anlamlar barındırıyor. Bazı göze çarpanlar:

Dönmek: Sema törenlerindeki meşhur dönme hareketi de her şeyin topraktan gelip toprağa geri dönmesini, inanan kişinin Allah’tan gelip ona geri dönüşünü simgeliyor.

Kıyafetler: Semazenin üzerindeki kıyafetlerin sadeliği de ölümlü dünyanın geçiciliğine, ahiret hayatının ebediliğine işaret ediyor. Semazenin başındaki sikkesi dünyeviyetin mezar taşını, beyaz tennuresi ise dünyevi şeylerin kefenini temsil ediyor.

Kolların Pozisyonu:
–  Dönmeye başlamadan önce semazenler ellerini çapraz bir şekilde omuzlarına koyuyorlar. Bu figür yandan bakıldığında Arap alfabesinin ilk harfi olan ve biricik anlamı taşıyan elife benziyor. Bu da Allah’ın birliğine gönderme yapıyor.
– Semazenin kolları açık sağdan sola dönerken de sağ eli yukarı yani Allah’a, sol eli aşağı yani toprağa bakıyor. Burada, Allah’tan aldığını, dünyevi hayata aktarması sembolize ediliyor.

Semada Müzik

Sema dingin bir müzik eşliğinde yapılıyor. Buna da Mevlevi Musikisi deniliyor. Bu müzikte, Mevlana’nın kendisinin de çok güzel çaldığı söylenen rebap denilen telli bir çalgı, Mevlana’nın insana benzettiği ney, iki çubukla çalınan bir vurmalı çalgı olan kudüm, bir tür tef olan bendir ve birbirine vurularak çalınan halile kullanılıyor.

Rebabın, iniltiye benzeyen içli bir sesi var. Ney ise yaratılışın sembolü olan aşkın ses hali olarak kabul ediliyor. Kudüm de en az ney kadar kutsal kabul ediliyor. Bendir ise el üstünde veya bel hizasından üstte çalışması şart olan bir çalgı. Asla dize dayandırılmıyor ve bacak arasına alınmıyor. Halile ise Mehter musikisine benzer zillerin bir küçük versiyonu ve çarpma, kapatma ve sürtme gibi farklı temaslarla çalınıyor.

Sema töreninin musikili kısmı, baş taksim ile yani ney ile uzun bir giriş yapılarak başlıyor. Semazenlerin alanı üç defa dolaşmaları sırasında peşrev yani “giriş müziği” çalınıyor. Bu, selamlama bitene kadar tekrar ediyor. Bu kısım, semazenler çoksa 20 dakika kadar sürebiliyor. Daha sonra semazenlerin 360 derecelik  dönüşleri başlıyor. Bu dönüş toplam 4 kez tekrarlanıyor.

Mevlana Hakkında Bilgi

Mevlana kimdir? yazımızdan dünyada sevgi ve hoşgörü ikonlarından birisi, dinler ve uluslar ötesi bir alim olan Mevlana hakkında bilgi alabilirsiniz.
Aslen Mevlana nereliydi?
Hayatı nasıl geçmişti?
Mevlana ve Şems

Şeb-i Arus

Şeb-i Arus, Düğün Gecesi anlamına geliyor fakat Mevlana’nın ölüm yıl dönümü olan 17 Aralık’a işaret ediyor. Yukarıda da bahsettiğimiz gibi, Mevlana’ya göre, ölüm bir bitiş değil bir başlangıç, aşık olunan sevgiliye yani Allah’a kavuşma günü. O nedenle de Mevlana’nın müridleri bugünü Şeb-i Arus diye adlandırmışlar ve o zamandan beri de Mevlana’yı her sene bu zamanda, sema törenleri ile anagelmişler. Günümüzde de her sene 7-17 Aralık haftasında Konya’da Şeb-i Arus etkinlikleri düzenleniyor. Bu anma etkinliklerin büyük çoğunluğunu da sema törenleri oluşturuyor. Bu etkinlikler, 2007’den beri UNESCO İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası Temsili Listesi’nde yer alıyor.

Konya’ya Giderseniz

Konya’da Gezilecek Yerler yazımıza göz atmayı unutmayın.