PALOLEM, GOA, HİNDİSTAN

Hindistan’ın en özgür, en batılı eyaleti Goa, Palolem de Goa’nın en güzel yeri. Hindistan’ı gezip, “En çok Goa’yı sevdik” diyenleri boş turist olmakla yaftalarken kendimizi Palolem ile can ciğer kuzu sarması olmuş bulduk. Hindistan’ın en iyi yeri demek Rajastan’da gördüğümüz mükemmel şeylere haksızlık olur da, insanın en iyi hissettiği yeri olabilir.

Goa, ülkenin en turistik yeri. Hindistan’ın da en az Hindistan’a benzeyen yeri. Adı sıkça gece hayatı ve uyuşturucu ile anılıyor. Akşam başlayıp güneşi ağartan trans partileri Goa’ya dünyadan akın akın insanların gelmesinin başlıca sebebi. Bununla birlikte gece hayatının çeşitliliği ve şiddetti açısından bir Tayland olmaktan çok uzak. Buraya partici turistlerin rağbet etmesinin dolaylı bir sonucu da; bizim Antalya’da Rus / İngiliz turist düşürmeye gelen gencoların Hint versiyonlarının buraya ilgilisi olmuş. Ama Palolem’in bunların hiçbiri ile alakası yok.

Sakin, huzurlu, gece hayatı anlamında tek tük bir vaadi olan bir ufak bir yer. Goa’nın geri kalanına kıyasla biraz daha yogini yeri. Sahilde rengarenk ahşap bungalowlar, ayaklarınız kumda yemek yediğiniz restoranlar, birkaç yüz metre gerilerinde üzerinde hediyelik eşya, kılık kıyafet dükkanlarının olduğu bir ana cadde ve ikisinin ortasında kümelenmiş otellerden ibaret. Baştan başa yürümek 15 -20 dakika. Hepsi bu. Ve neredeyse tüm Palolem’i çıplak ayakla gezebilirsiniz çünkü ana cadde hariç tüm sokaklar incecik beyaz kum.

Dolayısı ile Palolem, Hindistan’ın insanda bıraktığı yorgunluk ve bıkkınlığı sifonlamak için harika bir yer. Ne kadar hazırlıklı ve tecrübeli gezginler olursanız olun, Hindistan üzerinizden kamyon gibi bir geçecek. Çok özel ama bir o kadar da zorlayıcı bir yer. Şu iki yazıyı okumadan aman yola çıkmayın.

👉 Sizi bekleyen gerçekleri öğrenmek için Hindistan Nasıl Bir Yer,
👉 Bunlara hazırlanmak, çok faydalı tüyolar ve kritik uyarılar için Hindistan Gezi Rehberi

Palolem ülkenin geri kalanına kıyasla çok temiz, çok daha az insan var. Çok daha sakin. Artık turist görmeye çok alıştıkları için ne kimse bir şeyler satmak için peşinizden geliyor, ne kimse sizinle fotoğraf çekinmek istiyor. Ve nihayet hijyen ve servis standartları alışkın olduğumuza çok daha yakın.

3 hafta boyunca Hindistan’ın bezdirici kalabalığının içinde çamaşır makinasına atılmış gibi olduktan sonra kendimizi buraya atmak verdiğimiz en iyi karardı. Siz de sakın gezinizin ilk durağı olarak Goa’yı planlamayın. Burası sizin can simidiniz. Gezinizin en sonunda, toleransınız iyice tükettiğinizde buraya gelin. Ağzınızda Hindistan’dan kalan son tat Palolem olsun. Böylece Hindistan’ı çok daha fazla takdir edebilirsiniz. Dolayısı ile önerimiz dönüş biletinizi buraya en yakın uluslararası havalimanı olan Mumbai‘den almanız.

Goa’nın Diğer Popüler Yerleri

Arambol – 6o’larda hippielerin mekanlarından biriymiş. Bugün ise daha çok Ruslar geliyor. Polisin uyuşturucu ile mücadelesi ve muhafazakar Hintlilerin gece 10’dan sonra müzik sesi duymak istememeleri ile eski günlerindeki parti ortamları kalmamış ama insanlar hala buraya akın akın partilemeye geliyor. Bazı barlar 02.00’ye kadar açık ama müzik çalmıyor. Anlayacağınız parti adına çok da bir şey kalmamış.

Anjuna – Arambol üzerindeki baskı çoğalınca yeni bir parti köyü türemiş. Artık Goa’daki o çılgın ve yasadışı trans partileri daha çok burada dönüyor.

Ne Zaman Goa’ya Gitmeli & Ne Kadar Kalmalı

Kasım’dan Nisan’a kadar Palolem açık ama Şubat’tan sonra çekilmez sıcaklar başlıyor. Kasım ortasından Şubat ortasına en iyi vakti.

Normalde 2 gün yeter ama biz 4 gün kalmamıza rağmen biraz daha kalmak istedik. Yoga retreat ya da paketi yapacaksanız, o zaman daha uzun kalabilirsiniz.

Palolem Favorilerimiz

1. Sundowner’da Güneşi Batırın ve Partileyin

Sundowner Palolem’de en sevdiğimiz mekan. Özellikle gün batımında efsane oluyor. Plajın en uç noktasında, gözlerden ırak, çok hoş bir beach bar. Hatta plaj bitiyor, belinize kadar suya girip denizin içinden yürüyerek varıyorsunuz. Basitiliği, günbatımı manzarası, müzik seçimleri ile tüm Hindistan’da takılmaktan en keyif aldığımız yer oldu. İşletmecileri yabancı, dolayısı ile hemen farkı hissediyorsunuz. Acıkırsanız bir pizza fırını var. Bazen haftasonları partiler oluyormuş. Haftaiçi kumlarda, relax bir pub tadına. Biz oradayken içine birkaç bungalow da inşa ediyorlardı. Siz bunu okuduğunuzda çoktan bitmiş olur.

2. Yüzün & Bembeyaz Kumlarda Yayılın

Bilmiyorum Palolem’e gelmiş adama yüzün diye tembih etmeye gerek var mı ama buyrun ettim: Yüzün. 🙂

Kumunun incecik olması sebebiyle ufacık dalgalar bile suyu bulandırdığından bizim Ege’de alıştığımız berrak sulardan değil ama suya adımınızı atar atmaz bayılacaksınız. Suyun sıcaklığı, ayağının altındaki yumuşacık kum mükemmel.

3. Kanoyla Komşu Koylara Gidin

Palolem ufak bir yer, gün içinde kendinizi eğlendirmek ile mükellefsiniz. Çarşıyı turladınız, yoga dersine girdiniz, suya girdiniz, 8. hindistan cevizi suyunuzu içtiniz. Sıra kano kiralamaya geldi. Öyle kiralama ofisi falan aramıyorsunuz, sahile çekilmiş bir kanoya yanıştığınızda zaten sahibi sizi buluyor. İşlem bundan ibaret. Palolem’in iki yanında da gidebileceğiniz koylar var.

Eğer biraz spor olsun derseniz, sakin, kimsenin ve hiçbir şeyin olmadığı bir plaja gitmek isterseniz kuzeyde Butterfly koyu var. Arada bir iki uğrayan olabilir ama tadınızı kaçıracak bir yoğunluk yaşamazsınız. Bu koyda hiçbir şey yok. Yiyecek içecek kısmını iyi planlayın. Biraz daha ileri giderseniz Honeymoon Beach’e geliyorsununuz. Orada seyyar satıcılar olabilir.

Palolem’in güneydeki Colomb Koyu ise hem daha yakın ve üzerinde yerleşim var. Palolem’in 1/10’u kadar bir yer, dolayısı ile çok fazla bir seçeneğiniz yok. Uzaktan fotoğraflaması tatlı bir yer.

4. Sabah 8’de Yunus Gözlemine Gidin

İşte bunu kaçırmamanız lazım. Her sabah Palolem’e yunuslar sürüler halinde beslenmeye geliyor. Bazı sürüler 3 yunustan, bazıları daha kalabalık gruplardan oluşuyor. Palolem’in sahilinden kalkan küçük botlar ile insanlar izlemeye gidiyor. Aslında sahilden hemen 300-400 metre ileride oldukları için yanlarına kano ile de gidebilirsiniz. Nerede oldukları da zaten gözlem teknelerinden belli oluyor. Ancak bu şekilde yunusları takip etmekte zorlanabilirsiniz, ne de olsa hareket halindeler. Gördüğümüz kadarıyla tüm tekneler yunuslara saygılılardı, kimse hayvanları taciz etmedi, hem mesafeyi korudular, hem de uzun süre kalmadılar. Diliyorum tüm tekneciler aynı hassasiyeti paylaşıyordur.

Yunus gözlemi bitince tekneler hızlıca bir iki koy gösteriyorlar. Genellikle az önce bahsettiğim kuzeydeki Butterfly Koyu’na gidiyorlar. Bir ıslanıp çıkacak kadar vaktiniz de oluyor.

Yunus gözlemini nereden ayarlıyoruz?
Kano ile aynı şekilde sahile çekmiş geleneksel tekneler var. Başlarında adamlar bekliyor ama hava karardıktan sonra bulamazsınız. Bazen kaptan şapkalı olabiliyorlar. Daha çok sahilin kuzey tarafındalar. Onlarla konuşup randevulaşıyorsunuz. Özel tur ve grup için farklı tarifeler var. Biz grup fiyatını pazarlıkla kişi başı 300 Rupi’ye indirmeyi başardık. Özel tur ise 1500 rupi ama özel tura inanın gerek yok. Bu konudaki son ve en önemli notumuzda mutlaka 8 turuna katılmanız. 9’da da kalkan turlar oluyor ama 8’de daha fazla yunus oluyormuş. Ama tabi yine günün sonunda şans meselesi. Kaldığınız otele de tur ayarlatabilirsiniz ama fiyatlar daha yüksek olacaktır.

Bizim kaptanın adı ve kartını da ekleyeyim Shree Gurupradeshi Prassan: +91 963 739 75 67

5. Little World’de Masala Çayı & Dahası

En sevdiğin Hint lezzeti ne derseniz masala çayı ilk sıra için yarışır. Masala bir çeşit baharat karşımı ve çayın başına gelmiş en güzel şey. Bu karışım siyah çay ile demlenip içine süt ekleniyor. Eğer çaya süt sevmeyenlerdenseniz yüzünüzü ekşitmeyin. Ben de sevmem ama masalanın hiç o İngilizlerin 5 çayı ile alakası yok.

Little World ise tatlı ambiyansı ile Palolem’de en güzel ortamda masala içeceğiniz yer. Bir de Dirty Masala spesiyali var. Masala çayının içine 1 shot espresso atılarak yapılıyor. Benim damak zevkime çok uymadı ama seveni çok olduğundan denemeden geçmeyin derim. Ayrıca Hint yemeğinden sıkılanları mutlu edecek bir menüsü de var.

6. Kahvaltı Gibi Kahvaltı. Oh, Nihayet!

Hint yemeklerini seviyorum. Hatta aşırı bir gazla  sabah – öğlen – akşam Hint yemeği yiyerek Hint mutfağına bodoslama daldım ama ben bile 10 gün sonra bezdim, havluyu attım. Artık baharat bulamaçlarını içim almamaya başladı. Özellikle de körili kahvaltılar aşırı zorlamaya başladı ve tüm Hindistan’ı bir granola olsa da yesek, bir porridge olsa da içine girip yatsam, bir tost bulsam da cebimden çıkarıp çıkarıp koklasam demeye başladım. Şaşırtıcıdır ki İngiliz sömürgesi olmasına rağmen böyle kahvaltı seçenekleri ülkede neredeyse yok.  O yüzden Goa’ya gelip kahvaltı seçeneklerini görünce kurban kesesim geldi. Sizin de artık yorulmuş olabileceğinizi düşünerek kahvaltı / brunch cennetlerimi sizinle de paylaşmak istedim.

Zest Cafe
Keşke evimin yanında olsa, hep burada yesem 200 yıl yaşasam. Chiali meyve puddingleri, glutensiz pizzaları, vegan cheesecakeleri, çiğ tartları ile sağlıklı beslenmeyi sevenlerin mabedi. Hele bir humusu var ki, efsane. Soğuk hindistan cevizi suyu da bulabilirsiniz.

Cafe Inn
Zest’en sonra 2. favorim. Gelsin granolalar, gitsin pancakeler… Direkt öğle yemeğine geçmek isteyenler yumulsunlar hamburgerlere, ızgaralara. Oturma alanı olarak Zest’ten daha ferah.

7. Silent Disco, Are You Disco?

Benim hiç canım çekmedi ama belki sizin çeker diye yazmadan geçmeyeyim dedim: Palolem’de Goa’nın geri kalanından sakinliği ile farklılaştığı için hafta içi akşam 10’dan sonra müzik yapılmıyor. Alaçatı’da da olduğu gibi bu müzik problemini silent discolarla çözmüşler. Haftanın belli günleri farklı barlarda var. Bazıları Laughing Buddha, HeadphoneParty Goa, Silent Noise, The Club. Haftaiçi denk gelmezseniz cumartesileri mutlaka oluyor. Kolay takip etmeniz için buyrun Neptune’ün Facebook sayfası.

8. Hint Yemekleri Kursuna Katılın

Hint yemeklerinden sıkıldık dedik diye sevmediğimiz sanılmasın. Bir ay boyu neyi yesen sıkar. Gelmişken bir yemek kursuna gidip birkaç baba Hint yemeğinin ustası olmak iyi fikir. Rahul’un 8 kişi kapasiteli bir mutfak atölyesi var. Her ders 5 yemek yapılıyor ve Hint mutfağının püf noktaları anlatılıyor. Günde 2 seans var: 11.30 – 14.30, 18.00 – 21.00. Rahul’s Cooking Class dışında yemek okulu görmedik ama zaten herkes çok memnun ayrılıyor.

9. Patnem’e De Uğrayın

Bir rickshaw tutup komşusu Patnem Beach’e de gidin. Patnem, Palolem’in daha da ufak ve huzurlu hali. Bir iki ufak dükkan, ve restorandan ibaret. Yemeğe kalacak olursanız bizce Palolem’deki restoranlar daha başarılı. Burada bir de çok beğenilen bir yoga okulu olan Kranti var. Derslere dışarıdan da girebiliyorsunuz, ya da yoga retreatlere katılarak burada da konaklayabiliyorsunuz.

10. Gece Akrobatları İzleyin, Gündüz Sirk Okulunda Öğrenci Olun

Palolem’i yazlık mekan edinen sirk tayfası hem sezon boyu burada takılıyor, hem de silk (aerial), juglörlük, trapez, vs gibi şeyler öğretiyor. Ben daha önce trapez denemiştim, harika bir şey. Çocuklar için kampları da var. Akşamları da yemek eşliğinde şovları var. Her sezon burada olmayabilirler. Programlarını takip etmek için tıklayın: Bliss Circus Umarım başka bir yerlere gitmezler.

11. Yoga, Yoga, Yoga… Daha Çok Yoga

Palolem’de birçok yoga okuluna girdim çıktım ama Anand Yoga Village kadar düzgününü görmedim. Birkaç yoga okulu var ama kimisi o kadar izbe ki insan içinde durmak istemiyor. Anand’ında konaklamalı ve tüm öğünler dahil yoga retreatleri var ama dışarıdan da derslere katılabiliyorsunuz. Bizce dışarıdan katılmak hem fiyat/ performans olarak, hem de özgürlük olarak daha cazip. Tek ders yoga ücreti 400, 5’li paket 350 x 5, 10’lu paketse 250 x 10 şeklinde. Websitesi için tıklayın. Parinama Yoga Studio da düzgün bir yerdi ancak istikrarlı bir şekilde ders programını uygulamıyorlardı. Anand’ın konumu için tıklayın.

Sen ne kadar yoga biliyorsun derseniz, hayat tarzı yapanlardan olmadım, ama trend olmadan çok önce, taa 2002’den beri düzensiz de yapıyorum diyebilirim.

12. Alışverişe Çıkın

Hindistan’a gördüğüm en güzel şeyler ya Delhi’de ve Mumbai’deki lüks yerlerdeydi ya da Palolem’deydi. Buradaki dükkanlar lüks değil ama kesinlikle sağda solda gördüğünüz dükkanlardan çok daha pahalı. Güzel yanı ise seçmece ürünlerin olması. Hindistan’da çok güzel şeyler var ama çoğu yer pazar tezgahı gibi karışık, içinden bulup seçemiyorsunuz ve de Hindistan kullanımımı ve zevki düşünerek yapılmış. Palolem’deki dükkanlar ise yine Hindistan’dan ama gelen batı zevkine adapte edilmiş şeyleri seçmiş. Mesela kumaşlar Hindistan’dan ama elbise kalıpları batıdan gibi… Bunti ve Lighthouse iki favorimdi. Sıkıntı şu ki Hindistan’da bir öğüne 2-3 dolar vermeye alıştıktan sonra bir elbiseye 40-50 vermeye insanın eli gitmeyebiliyor ama Hindistan standartları ile değil, Türkiye’de bunu kaça alırdım olarak değerlendirmek lazım.

13. Beach Hutlarda Kalma

Bu yazıya gelmeden önce baktığınız Palolem fotoğraflarında bu palmiyelerin altında, deniz manzaralı, kumsal boyunca dizilmiş bonibon gibi beach hutları gördünüz ve “buraya kesin gitmeliyiz” dediniz, di mi? Size bir iyi, bir de kötü haberim var:
Güzel haber: Fiyatları gayet makul
Kötü haber: Çoğunun içi dökük. Biz önerebileceğimiz bir yer bulamadık. Özellikle tuvalet konusu sıkıntılı.

Ama yine de siz de bir araştırın, belki içini yenileyen olur. Bu arada genel olarak Palolem’de Hindistan’ın tümünde de olduğu gibi eli yüzü düzgün az yer var. Onları da aşağıda konaklama bölümünde bulabilirsiniz.

14. Ayurvedik Masaj Yaptırın Ama Yaptırdığınız Yeri İyi Seçin

Bu konuyu lütfen iyi okuyun: Buraya zaten gevşemeye, yorgunluk atmaya gelmişsiniz, masajdan yaptırmaktan daha iyi bir şey olamaz. Ayurvedik masaj Hindistan’ın geleneksel masajı. Bolca yağ ile yapılıyor ve süper şifalı bir şey. AMA masaj ayağına el ile taciz oldukça yaygın. Asabınızın bozulmaması için mutlaka iyi referansları olan bir yere gidin. En sağlamı ne Hintlilere, ne de Tripadvisor’a danışmak, orada yer işleten yabancılara sormak. Anand Yoga Village’in referansı ile gittiğimiz yerden çok memnun kaldık. Önerim yine onlara sormanız. 1 saat masaj 700 Rupi’ydi. Bizim gitmediğimiz ama online yorumları iyi olan Bhakti Kutir diye bir yer var yan taraftaki Columb Koyu’nda. Son olarak, tüm spalar acayip derme çatma, hatta biraz da pis yerler. Bence kendi havlunuzu götürün.

 

Nerede Yenir?

Sai Family Restaurant

Haftanın her gününe farklı bir menü çıkaran geleneksel bir Hint yemekleri lokantası. Tandır yemekleri, tereyağlı piliç çevirme, tavuk biryani gibi tavuklu seçenekler ağız sulandırıyor. Konum için tıklayın.

Cleopatra Restaurant

Palolem sahiline 10 dakika yürüme mesafesidne, Hint mutfağı seçenekleri bulmak için ideal yerlerden. Konum için tıklayın.

Zest Cafe

Pad Thai bowl’lardan meze tabaklarına, sushiden Meksika lezzetlerine harika şeyler bulabileceğiniz bir yer. Her şey taze hazırlanıyor bu da Zest’i bu civarın en popüler cafelerinden biri yapıyor. Konum için tıklayın.

Cafe Inn

Yukarıda kahvaltı bölümünde de bahsettiğimiz gibi doyurucu bir İngiliz kahvaltısından sağlıklı smoothie bowl’lara, kahvaltı için her türden alternatif bulabileceğiniz bir sahil cafesi. Ama panninilerden burgerlere günün her öğünü için seçeneğiniz var. Bazı akşamlar arka fonda yumuşak bir canlı müzik de oluyor. Kesinlikle uğrayın diyeceğimiz iki mekandan biri. Konum için tıklayın.

Çocukla Palolem

Çocukla Hindistan’da en rahat edeceğiniz yer Goa. Yine de Hindistan Gezi Rehberi‘nde bahsettiğimiz tüm uyarılara burada da dikkat etmek lazım. Bir sıkıntı olursa da Palolem’e 3 km’de bir sağlık ocağı var. Ama temel yeme içme prensiplerine dikkat ettikten sonra bir sıkıntı yaşayacağınızı sanmıyorum. En azından her kış 2-3 çocuğunu alıp buraya yerleşen İngilizler hayatlarından gayet memnunlardı.

Palolem’e Nasıl Gidilir?

– Goa Havaliman’ından Palolem’e taksi 1800 Rupee (1 sa 45 dak)
– Mumbai’den Palolem’e taksi 5000 Rupee (11 saat)
– Goa’nın kuzeydeki party mekanı Arambol Beach’ten Palolem’e taksi 4000 Rupee. (2 saat)
– Margao City’ye tren geliyor. Gardan Palolem’e taksi ile 1200 Rupee. Ayrıca her yarım saatte bir Palolem’e otobüs var. Kişi başı 30 Rupee.

Konaklama

Pixels Oceanfront

Biliyorum hayalinizdeki beach huttan çok uzak ama fiyat / performans olarak Palolem’deki en iyi seçeneğiniz. Ferah, temiz, klimalı ve denize çok yakın. Detaylı bilgi & rezervasyon.

Alba Rooms Palolem

Pixel’e göre odaları daha küçük ama denize daha da yakın. Temiz, eli yüzü düzgün. Detaylı bilgi & rezervasyon.

O3 Beach Resort

Palolem Sahili’nde, sevimli ahşap evlerden oluşan bir tesis. Bazı odalarıda deniz gören teras seçeneği var. Kontinental ve Amerikan seçenekleri ile kahvaltı da dahil hizmet veriyorlar. Detaylı bilgi & rezervasyon

Ciarans

Burası fantastik güzellikte bir ortam içinde ahşap kulübelerde konaklayabileceğiniz bir seçenek. Ekolojik şartlarda inşa edilmiş her bir kulübenin kendine özel terası ve güneşlenme alanı var. En büyük özelliği ise açık hava kütüphanesinin olması. Denize 30-35 metre mesafede olan Ciarans, adeta ütopik bir yer. Websitesi Konum için tıklayın.

 

Yakınlarda Başka Ne Var?

Kanyonda Maceraya Çıkın

Eğer deniz, kum, güneş sizi açmazsa, biraz bacaklarınızı açmak istiyorsanız, bu sahil civarında adrenalin bağımlıları için harika seçenekler var. Özellikle Goa Jungle Adventure ile Kanyon trekking, oldukça eğlenceli bir gün vaad ediyor. Turun götürdüğü kanyonların her biri, yapay aqua parkları üçe dörde katlayacak macera seviyesinde gerçek ve doğal birer cennet. Kanyonların zorluk seviyesi, fiziksel seviyenize göre değişiyor. Fakat herhangi bir sağlık probleminiz yoksa, yüzmeyi de biliyorsanız hiç zorlanmazsınız.

Palolem Sahili’nin kuzey ucunda,  gelgit azsa Maymun Adası lakaplı Canacona Adası’na geçebiliyorsunuz. İsmi tabi ki orada yaşayan maymunlardan geliyor. Adaya ulaşmak azıcık kayalara tırmanma becerisi gerektiriyor ama eğer bu konuda kendinize güvenmiyorsanız etrafta adaya giden küçük botlar da var. Konum için tıklayın.

Dudhsagar Şelalesi

Goa-Karnataka sınırında kalan, 600 metre yükseklikten dökülen ve Muson sezonunda en yüksek debiye ulaşan şelaleye uzaktan baktığınızda sanki dağdan süt akıyor gibi gözüküyor. Şelalenin oluşturduğu havuzcukta yüzmenin keyfi zaten anlatılmaz yaşanır. Şelaleye sadece yürüyerek veya trenle ulaşabildiğinizden sadece Muson sezonu dışında olan Ocak ve Mayıs arası aylarda tur düzenlenebiliyor. Detaylı bilgi için tıklayın. Konum için tıklayın.

Cotigao Vahşi Yaşam Barınağı’na Uğrayın

Palolem Sahili’ne arabayla sadece 25 kilometre, 40 dakika mesafede, sadece doğa severlerin değil herkesin ilgisini çekebilecek Cotigao Vahşi Yaşam Barınağı var. Egzotik bitkilerden koruma altına alınmış vahşi hayvanlara harika canlılar görebileceğiniz bu doğal yaşam alanında kamp yapma şansınız da var. Elbette kamp yapmak için Deputy Conservator Of Forests’den öncesinden izin almanız gerekiyor. Konum için tıklayın.