ROMANYA’DA DİKTATÖR ÇAVUŞESKU DÖNEMİ ☭

Bu yazıda Çavuşesku’nun hayatını, başa gelişini, devrilişini ve arkadasında bıraktığı yaraları anlattık. Bugünün Romanya’sını anlamak için bile, 25 yıllık Çavuşesku dönemini bilmek gerek. Arkasında bıraktığı izler öyle derin.

Çavuşesku tam 25 uzun yıl ülkeyi yönetmiş. Az değil. O da tüm diktatörler gibi, seçimle gelenlerden. Bir zamanlar samimiyetle ülkelerini inandıkları ideallere  kavuşturmak için sıyrılan kollar,  çok geçmeden çıkarlar ve megalomanyanın yönettiği her ne pahasına olursa olsun koltuğa yapışan pençelere dönüşmüş.

80’lerin Romanya’sı… Medya susturulmuş, radyolar kapatılmış, sadece bir televizyon kanalı, günde 2 saat yayın yapıyor. Yayının içeriğini zaten tahmin edebilirsiniz. Evde daktilo bulundurmak bile ölümle cezalandırılan bir suç. Her 30 kişiden 1’inin gizli rejim polisi olduğu sıkılıkta bir yönetim, insanların kendi annelerinden korktukları müthiş bir sindirilme ortamı. Ülkede 100,000’lerce annesi tarafından terk edilmiş çocuk var. Neden mi? Rejimin gebelik müffettişlerinin zoruyla çocuk sahibi olmaya mecbur bırakılan kadınlar yavrulamaktan bıkıp, çocuklarını bırakıp, yurtdışına kaçıyorlar.

Derin bir nefes alın. Şimdi başlıyoruz detaylı anlatmaya.

► Devam etmeden önce, bu yazıyı nasıl okumalı?
Bu yazı, Transilvanya Turu Programı – Bütçe & Gidilecek Yerler & Tüyolar  yazımızın alt başlıklardan biridir. O yazıda efsane bir Transilvanya turu yapmak için ihtiyaç duyacağınız her türlü bilgi var.  Ayrıca, Romanya’daki tüm önerilerimizi tek bakışta görmek için Romanya Gezi Rehberi‘mize göz atın. ◄

ÇAVUŞESKU’NUN GENÇLİĞİ

Nikolay Çavuşesku (Nicolae Ceaușescu) Romanya’nın Scorniceşti kasabasında 1918’de doğdu.

Çiftçi bir ailenin çocuğu olan Çavuşesku, ilkokulu bitirdikten sonra okumaya devam etmeyerek fabrikalarda çalışmak üzere henüz 11 yaşındayken Bükreş’e gitmiş.

14 yaşında (o zamanlar) yasadışı olan Romanya Komünist Partisi’ne katılmış ve 15’inde komünizm propagandası yapmaktan ilk defa tutuklananmış.

ROMANYA’YA KOMÜNİZM’İN GELİŞİ

Komünizm Romanya’ya 2. Dünya Savaşı sonrası geliyor, ve 1989’da Çavuşesku’nun idam edilmesine kadar 42 yıl devam ediyor:

İkinci Dünya Savaşı’ına tarafsız olduğunu ilan ederek başlayan Romanya, aslında Nazi’lerle gizliden gizliye müttefiklik yapıyor. Derken, savaşın gidişatının Naziler’in aleyhine gittiğini gören Romanya, taraf değiştirip, topraklarındaki Alman askerlerini tutuklayıp Ruslar’a vererek savaşın kaderinde önemli bir hamle yapıyor. Böylece Ruslar ile ilişkiler başlıyor. Savaş için Romanya topraklarına gelen Ruslar komunist ideolojiyi burada yaygınlaştırıyorlar. 1945’te Komünist Parti’ye kayıtlı sadece 1000 adam varken,  sayı  sadece 2 yılda 1947’de 710,000 kişiye çıkıyor!

Bir yıl sonra 1947’de monarşi sona eriyor ve Romanya Halk Cumhuriyeti kuruluyor.

1948’de tarımda kolektivizasyona geçiliyor, yani tüm ülke, tarım alanlarının sadece devlete bağlı olduğu dev bir tarla oluyor. Kolektivizasyon çerçevesinde eskiden toprak sahibi olan çiftçiler topraklarından koparılarak şehirlere zor şartlarda yaşamaya zorlanıyorlar.

Kurulan dev tarlalarda, savaş öncesi dönemin liderleri ve muhalif entellektüeller tutuklanarak, zorlu koşullar altında çalışma kamplarında çalışmaya mahkum ediliyorlar. İlerleyen zamanda tüm fabrikalar ve iş yerleri de devlete bağlanıyor. Tüm halk, buralarda karın tokluğuna çok ağır şartlarda çalıştırılmaya başlıyor.

Rusya ile ilişkileri pekiştiren Romanya sokak adları şehir adları bile Sovyet liderlerine ithafen değiştirmiş.

ÇAVUŞESKU’NUN KOMÜNİST PARTİ’DE YÜKSELİŞİ & BAŞA GELİŞİ

Çavuşescu Romanya’nın 2. ve son komünist lideri. 1965’te komünist partinin genel sekreterliğini yürütüyor ve 1967’den 1989’a devleti yönetiyor.

Lider olmadan önce 21 yıl partide çeşitli görevlerde bulunuyor:
1944-1945 yılları arasında Komünist Gençlik Birliği Sekreterliği
1947‘de Tarım Bakanı
O zamanki Komünist Parti lideri Gheorghe Gheorghiu-Dej’in altında Silahlı Güçler Bakan Yardımcılığı
1952‘de “Moskova Kanadı” Merkez Komitesi Liderliği
1954 yılında partinin ikinci en yüksek pozisyonuna geliyor.
1965‘te parti lideri Gheorghe Gheorghiu-Dej’in ölümünden sonra, Çavuşesku Romanya İşçi Partisi birinci adamı (genel sekreter) oluyor. Partinin adını Romanya İşçi Partisi’nden  Romanya Komünist Partisi’ne değiştiriyor.
1967‘de Danıştaybaşkanlığına geliyor. Bu da ona devleti yönetme yetkisi veriyor. Devletin adını da “Romanya Halk Cumhuriyeti”nden “Romanya Sosyalist Cumhuriyeti“ne çeviriyor.
1974‘de Devlet başkanlığına geliyor.

ÇAVUŞESKU’NUN DİKTATÖRLÜĞÜNDE 25 YIL

Çavuşesku yönetime ilk geldiğinde duruşu daha yumuşak, halk da durumdan hoşnutmuş. Ayrıca yürüttüğü Batı’ya yakın dış politika sayesinde Avrupa ve Amerika’nın sempatisini kazanmış. Batıya güler yüz, içeriye demir yumruk olan Çavuşesku için gelmiş geçmiş en katı Stalinist deniyor.

Batı’nın kalbine giden yol Sovyet Rusya’sını yalnızlaştırmak olduğundan, Çavuşesku’nun 1968’de Sovyetler’in Çekoslavakya’yı işgal etmesini onaylamaması, Sovyetler’in Afganistan’a müdahalesini kınaması ve  tüm Sovyet Bloğu’nun boykot edildiği 1984’te Los Angeles Olimpiyatları’na da katılması sayesinde Amerikan başkanı Nixon ziyaretine gelmiş, hatta Romanya bu dönem ekonomik  yardım bile almış.

Diğer taraftan, Çavuşesku 1971’de Çin Halk Cumhuriyeti ve Kuzey Kore’ye seyahatler yapıp oradaki sert otoriter rejimleri yerinde inceleyip Romanya’ya adapte etmeye çalışıyor.

Batı’da ılımlı komunist lider imajı çizen Çavuşesku’nun halkına karşı aynı sıcaklığı gösterdiğini pek söyleyemeyiz. İçeride çok daha sert ve baskıcı lider ve hükmü boyunca halkına karşı eli giderek daha da ağırlaşıyor, hatta zulüm noktasına varıyor.

ÇAVUŞESKU’YU TAHTINDAN İNDİREN POLİTİKALARI

“Doğan Her Çocuk Halkın Malıdır”- Çavuşesku

Çavuşesku, Romanya’nın sanayileşmemiş ekonomisinin kalkındırmak için, daha çok iş gücü = daha çok para gibi bir sonuca varır ve ekonomik sıkıntıları gidermenin yolunun nüfusun artması olduğuna karar verir.

İş gücünü 23 milyondan, 30 milyona çıkarmayı hedefleyen  Çavuşesku, 1966’da  “Fetüs tüm halkın ortak mülküdür”  diyerek, insanları üremek zorunda bırakan politikalar uygular:

1. Çavuşesku’nun Getirdiği Bekarlık Vergisi

Çavuşesku, bekarın gelirinin %10’una el koyan vergi sistemini getirir. Kişilerin çocuk sahibi oluncaya kadar %10 vergi ödemekle yükümlü kılınır.

2. Çavuşesku’nun Getirdiği Kürtaj Yasağı

Kürtaj yasaklanıyor. Kadınlar bakamayacakları çocukları doğurmaya zorlanıyorlar.  Devlet, bunun arkadasında  “Devlet sizden iyi bakar. Doğurup yetiştirme yurtlarına bırakın” diyerek duruyor.

3. Çavuşesku’nun Regli Polisi

Evet, doğru duydunuz. İş yerlerine devlet görevlileri 45 yaş altındaki kadınları gebe mi diye muayene diyorlar. Eğer gebelik yakalarlarsa, kadının doğurduğundan emin olmak için böyle takip yöntemleri uygulanıyor. Halk arasında bu ekibe regl polisi deniyormuş. Neticede, her tür hamile kadın doğurmaya zorlandığı için çocuk ölümleri 1000’de 83’e fırlamış.

Neticede,  100,000’lerce kadın Macaristan’a kaçmak zorunda kalıyor. Arkalarında da 100,000’lerce yetim bırakıyorlar.

Bu arada, Çavuşesku çiftinin de 3 çocuğu varmış.

4. Her 30 Kişide 1 Kişinin Gizli Rejim Polisi Olduğu Korku Ortamı

“Securitate” denilen gizli polis Çavuşesku’nun halkı bastırmak için en  önemli kırbacı olmuş. Toplam  3,549 kişi ile başlayan teşkilatı, giderek memnuniyetsizliği artan halkı baskılamak için, 21-22 milyonda her 30 kişiden 1’i rejim polisi oluncaya kadar büyütmek zorunda kalmışlar.

Telefon dinleme, sokağa çıkma yasakları en hafif silahlarıymış. Securitate, işkenceden ölüme uzanan yöntemleriyle derin bir paranoya ortamı yaratarak halkı sindirmiş. Öyle ki, insanlar kendi ailelerinden çekinir olmuşlar.  Kadın-erkek-çocuk ayrımı yapmadan herkese dehşet saçmışlar. Çavuşesku’nun 25 uzun sene başta kalmasını sağlayan en önemli faktörün bu teşkilat olduğu söyleniyor.

5. Varlık İçinde Yokluk

Çavuşesku’nun büyük kabahatleri olmuş ama batı da sütten çıkmış ak kaşık hiç değil. Çavuşesku’nun Sovyetler’e sırtını dönmesini fırsat bilen batı hemen Romanya’ya borç vermeyi teklif eder. Bunun kötü bir şey olduğunu fark etmeyen Çavuşesku, 1968’de 13 milyon dolar borç alır.

1980’e gelindiğinde ülkenin ekonomisinden kocaman bir delik vardır ve beklenenin aksine ülke fakirleşmiştir. Bunu düzeltmek isteyen ve Romanya’nın dış borcunu silen lider olarak tarihe geçmek isteyen Çavuşesku çok hırslı bir projeye soyunur.

Tarıma yüklenilir. Halk, çalışma kamplarında çalıştırılıp, bolca üretim yapılır. Bu üretimin tamamını dışarıya satarak borcu ödemeyi planlarlar.

Ülkede dev bir üretim varken,  halk kendi elleriyle ürettiklerinden mahrum edilmiş. Vatandaşlar temel besin kaynaklarını bile karneyle almak zorunda bırakılarak emeklerinin karşılığında açlığa terk edilmişler. Bunu elektrik ve gaz kesintileri takip etmiş.

Sonunda halkın git gide biriken öfkesi onu ölüme götürmüş.

Borçlar 1989’da ölümünden birkaç ay önce anca kapanabilmiş.

6. Sistematizasyon Politikasının Kopardığı Hayatlar

İnsanlar yurtlarından koparılarak, Çavuşesku’nun komünist felsefesine uygunluk çerçevesinde yeniden inşa ettiği şehirlerde yaşamaya ve onlara tayin edilen işlerde çalışmaya zorlanıyor.

1972-1987 arası 8000 köy yıkılıp, buradakiler tek tip, ufak,  kutu gibi apartman dairelerine yerleştiriliyor.

Çavuşesku’nun komünist felsefesine uygun şehirler oluşturmak için, kiliseler ve tarihi binaları da içermek üzere tüm ülkede yıkım ve yeniden inşaat haraketi başlıyor. Özellikle başkent Bükreş’in tarihi dokusu bozulmaya başlamış, şehrin organik doğası yok edilmiş ve “şehirleşme” adı altında zevksiz tekdüze gri binalar yapılmış.

Romanya’nın en güzel yapılarından biri olan tarihi Peleş Kalesi‘ne taşınmak isteyen Çavuşesku çiftinin kaleyi de bu dönüşüm hareketine kurban etmesi ihtimalinden korkanlar Peleş Kalesi yönetimi son derece komik ama etkili bir yöntemle kaleyi korumayı başarmışlar:  Binada ölümcül bir virüs yayan bir mantarın olduğuna dair bir söylenti yayan çalışanlar, başarıyla Çavuşesku çiftini buradan kaçırmayı başarmış.

Önce kelimeleri ağızından alınıp, sonra ağzına yeni kelimeler dizilen medya
Bütün diktatörler gibi, kendini aklamak için medyayı ele geçirmişler. Medya sürekli Çavuşesku yanlısı manipülatif haberler pompalıyormuş, ülkeyi olduğundan daha ileride gösteren yalan haberler yapıyormuş.
Öte yandan, en ufak eleştirilere bile tolere edilmiyormuş. Evde daktilo bulundurmaktan ötürü ölüme gönderilen kişiler olmuş. Fikir özgürlüğü adına Sovyet bloğunda en katı uygulamalar burdaymış.

ÇAVUŞESKU’NUN DEVRİLİŞİ

1989’da Berlin Duvarı yıkılıp, Komünizm resmi olarak çöktüğünde Romanya’da dönüşüm ve çöküş de kapıyı çalmış.

Romanya’daki devrimin ilk kıvılcımı 15 Aralık 1989’da Timişoara’daki Macar Kilisesi’nde Peder Laszlo Tökes’in diktatörü kınamasıyla çıkmış. Sonraki günlerde polisin müdahalesi ile çıkan olaylarda 115 kişi ölmüş.

Çavuşesku bütün birliklerini harekete geçirmiş ve Timişoara’daki isyanı bastırmaya göndermiş. Fakat sonunda 19 Aralık’ta kendi askerleri de taraf değiştirip, Çavuşesku’ya karşı isyancıların yanında yer almış. İşte bu kırılma noktası olmuş.

21 Aralık’ta Bükreş’te olaylar başlamış. Anti-Çavuşekucu 100.000 kişi yuhalamalar ve sloganlarla yürüyüşe geçmiş ve polisle çatışmalar başlamış. Tankların, silahların konuştuğu çatışmalarda tahminen 1033 kişi öldürülmüş.

Ertesi gün yüzlerce gösterici sokaklara çıkmış. Olağanüstü hal ilan edilmiş. Gece yarısı Çavuşesku komite binasının balkonundan bir konuşma yapmaya niyetlenmiş fakat binanın çatısından helikopterle kaçmak zorunda kalmış.

Çavuşesku ve eşi Elena, helikopterle çok uzağa gidememişler. Targovişte yakınlarında yakalanmış ve buradaki askeri üsse götürülmüş. 25 Aralık’ta anonim bir mahkeme kurulmuş ve ölüme mahkum edilmişler. Aynı gün kurşunlanarak öldürülmüşler. İronik olarak Çavuşesku’nun hayatı boyunca en çok korktuğu şey de vurulmakmış.

Ölümünün ardından Çavuşesku ailesinin lüks evi, altın kaplamalı mobilyaları, Elena’nın elmaslı ayakkabılarının görüntüleri televizyonlarda dönmeye başlamış.

Tüm Sovyet bloğu ülkeleri içinde devrimin komünist liderin idamı ile sonuçlandığı tek ülke Romanya olmuş.

ÇAVUŞESKU’DAN KALAN GÜZELLİKLER

Transfagaraşan Yolu

Bu efsane yol Çavuşesku’nun megalamonyasının ürünü. Ama bu sefer içinde akla yatar bir motivasyonu var:
1968’de Ruslar Slovakya’ya girince tedirgin olan diktatör, ülkenin kuzeyi ve güneyi arasında ordunun hızlıca malzeme ikmali yapabileceği bir yol olmasını planlamış ve burayı açtırmış. Fakat açıldığını göremeden ölmüş.

Öyle kolay olmamış tabi. Rakamlar dudak uçurtuyor.

Yolu açmanın Çavuşesku’ya faturası:
4,5 yıl
6 MİLYON KİLO DİNAMİT!
3.8 milyon metrekare kesilen dağ!
38 can kaybı…

Transfagaraşan şu an doğa manzaralarıyla eşi benzeri bulunmayan bir yol olarak Top Gear’e göre dünyanın en iyi yolu.

Ayılar

Karpat dağlarında Avrupa’nın en büyük ayı nüfusu yaşıyor. 6500 civarında ayı olduğu tahmin ediliyor. Bunun sebebi yaklaşık 25 yıl Romanya’nın diktatörü olan Cauşescu. Sadece kendine ayı avlama izni veren bir yasa çıkarmış. Böylece üredikçe üremişler.

İyi haber! Çavuşesku’dan miras kalan ayıları siz de Karpat Dağları’nda gözlemleyebiliyorsunuz:

Parlemento Binası

Günümüzde parlamento binası olarak kullanılan bina Çavuşesku’nun bir başka ürünü. Ülke ekonomisinin bu bina için çar çur edildiğini söylesek yalan olmaz. Yüksek bütçeli, görkemli fakat bir o kadar da abartılı olan “Büyük Saray” Guinness Rekorlar Kitabı’na göre, dünyanın en büyük sivil yönetim, en pahalı yönetim ve en ağır binasıymış. Tamamen Romanya’dan çıkan hammadde ile inşaa edilen bina dünyada Pentagon’dan sonraki ikinci büyük binaymış.

Sayılarla Parlemento Binası:
Başlangıç Yılı: 1983
Bitiş Yılı: 1989
Ölçüleri: 270 m’ye 240 m
Yükseklik: 86 m
Kat Sayısı: 12
Derinlik: 92 m
Oda sayısı:1,100
Otopark: 2 yeraltı otoparkı
Yapımında Kullanılan Tahmini Mermer Miktarı: 1 milyon m³
Aydınlatma: 480 şamdan ve 1,409 avize 3,500 ton kristal
Kullanılan Çelik ve Bronz: 700,000 ton çelik ve bronz
Kullanılan Ahşap: 900,000 m³
Kullanılan Halı: 200,000 m² yün halı
Bu Binayı Yapmak İçin Yıkılan Bina Sayısı: Bükreş’in tarihi alanı içindeki 19 Hristiyan Ortadoks Kilise, 6 Sinagog, 3 Protestan Kilise ve 30,000 ikametgah

Bükreşliler bu bina hakkında ikiye ayrılıyormuş. Bazıları onun dünyada Pentagon’dan sonra ikinci büyük bina olmasıyla gurur duyarken bazıları da şehrin tarihi dokusunu bozan gereksiz bir yapı olduğunu düşünüyormuş.

Karanlık ve derin izler bırakan bir dönem. Bugün Çavuşesku’nun mirası hala toprağa gömülmüş değil. Ekonomi hala yeni yürümeye başlamış çocuklar gibi yampiri yampiri gidiyor. Ekonomik sıkıntılardan boğulan Romenler Çavuşesku’yu nostalji ile anıyor. “Ülke de tarım roketlemiş gidiyordu ama bizim ağzımız açıktan kokuyordu. Üretilen her şeyi Çavuşesku yurt dışına sattığı için. Dev üretime rağmen biz anca karneyle yarım ekmek ve süt alabiliyorduk. Bugünse marketlerde her şey var. Ama insanlarda almaya para yok. O zamanlar en azından herkesin bir ev, bir iş garantisi vardı. Bugünse her an aç ve açıkta kalabiliriz” diyor kaldığımız konuştuğumuz bir Rumen.

Bugün, sokaklarda, Türkiye’nin kullanımdan kaldırıp Afrika’ya sattığı tipte halk otobüsleri dolaşıyor. Gündüzün civcivli sokakları akşam kapkaranlık. Sorduğumuz Romanyalı “Hala komünist ekonomisi kafasındayız. Işık evde bir odada yanar, herkes de başına toplanır” dedi. Ne kadar kıyafet satan mağaza varsa, bir o kadar da 2. el eşya satan mağaza var.

25 yıl sömürüldükten, düşünmesine izin verilmedikten, sindirildikten sonra, özgür iradeye tekrar alışmak sancılı olmuş, ama her gün ileriliyor Romanya.